A∙chikdrangni
gi 12 dialect-uni, Am∙beng ki∙sikba kutokha hong∙pa∙a aru jelbra
jelsubatgipbaba hong∙a. Indakgi jelbatda aru apbala biapdrangu pripra∙ani kri,
Am∙beng ki∙sik ganda∙in jolgipbinnuni biwal (aditda) katta wekbiwaldrangu dingdanggrikga
indiba ma∙sigrikgaia. Ia kan∙dikgipba sianiu, ia Am∙beng jolha jolgipbinnuni
dingdanggrikgaku janapna mangsongja indiba aditda Standard A∙chik
literature A∙we ki∙sikguni dingdanggrikgi wekbiwal kattarangkuha
janapbetna mangsonga. A∙we dialect-kuha∙in A∙chik
literature-u ra∙chakgani ha∙selu, Am∙beng ki∙sik aru gipbin dialect-drangni wekbiwaldrangdi
tengri∙ian (ta∙rakgen) gima∙angongaha ma∙na innuba ji∙in joltangni kutoktangni
ki∙sikku golpuwa uamangdi puraia sikkia dongja inni chonnikganiku
chagrongronga. Ia hin∙dikgi joltangni ki∙sikku aganu∙in onchepbaku man∙nani
ha∙sel∙in, bang∙a puraia sikkia donggipba aru dal∙druba∙onggipba dambidrangba
A∙we dialect-kuha∙in jakkalbatdongaha. Indiba 2018 bilsiuni, Am∙bengni didrang
su∙drang ki∙siktangku gamchatnikgi aru ma∙ambini ki∙bisringku ripbingna ja∙ku
di∙chagatdongaha. Ian jatna aru Am∙beng diritchudrangna katchabiani hong∙a,
maina Am∙beng ki∙ni man∙ni cha∙ani tangkamnajok. Iaku aganengu∙in, gipbin
A∙chik dialect-drangba jikai Atong aru Rugarangba dialect-tangku
ripbingna ja∙ku di∙na nangongjokha.
Ianu Am∙beng aganbiwalni A∙weuni aditda
dingdanganiku janapbetna sikbia aru ian Am∙beng Literature Society-ku
kulianinaba dakchakbiani hong∙nuwa inni anga ka∙dongbia. Ia dingdanganiku angni
sianidrang ra∙chakgimin standard Am∙beng kattadrangdi hong∙ja. Indiba Am∙beng
ki∙sikku sigatdaniu aru ripbinganiuna niam gitda ja∙rikgi sina jotna
man∙nuwa inninba, han∙tangni chanchianikuha∙in ki∙rang hon∙nani hong∙onga. Ianu
angni siani aru janapbani, iaku ja∙rikchong∙motna nangnuwa innidi mangsongja,
indiba jinma damha∙in sikkudrangku dondimmimingna chanchianinaha siani hong∙a.
Hai han∙ching namdapbatdanina jinma alnammi chanchirimna.
[A∙wecha siaku nina∙udi: Am∙beng ki∙sikni dingtangani aro maikai oirkorrangko sena nanga -
Chanchirimani (A∙we version)]
Anga
garo grammar, english grammar aru phonetics-drangku nammi dakgi ma∙sibrija,
aru altugipba (simple-u) sianiuha∙in janapbetdaronga. Saubadrang grammar-rangu
aru phonetics-u ning∙tubi∙i ma∙sigipbadrang ia Am∙beng literature society-na
namdapbatna kim∙kro ka∙na nangchongmotda. Joljol aditda angni nikganirangku aru
chanchianiku ki∙rangku (proposal-drangku) niangsikkarimna:
1. /eng/ → /ong/:
Bang∙batda ong∙onggipba kattarangu∙in
(progressive-rangu) jiu∙in A∙we ki∙sikgu /eng/
katta tongku jakkala, Am∙beng ki∙sikgudi /ong/
hong∙sikka∙a. Misokna gitda:
A∙we - Am∙beng: re∙angenga
- ri∙angonga,
hi∙angonga, i∙angonga; Cha∙enga - Cha∙onga;
Ringenga - ringonga
2. /s/ → /h/:
Am∙bengu /s/ oikolni pallu
/h/ oikolku jakkalrongbatda. Indiba da∙ururu chasong gitalni
Am∙bengdrang /s/-ku∙in jakkalbatdongaha aru /s/-ni
paludi /h/-ku
jakkalanikudi mandi gitchamni agananikuha∙in kinnabiarongjok.
Bang∙batda kattarangu∙in, A∙weni katta
jangchirangu /s/ gnang
jakkalgipba∙u, Am∙bengudi /h/ oikolkuha jakkalsikka∙a. Indiba aditda
A∙we katta∙u /s/ oikolcha
a∙bachengipba kattadrangudi, Am∙bengudi /s/
oikolku jakkalronggijaniku bang∙a kattadrangku nikna man∙na. Misokna gitda:
A∙we - Am∙beng: saksa – akha; taningsa –
taningha; damsa – damha; sakanti – akganti; paksa - pakha; ge∙sa - gi∙ha.
3. /r/ → /h/:
A∙weu aditda /r/ oikolcha ha∙bachenggipba
kattadrangu Am∙bengudi /h/ oikolku jakkalsikka∙a aru mitdam jolrangudi /r/
oikolku∙in ra∙gala ba jakkalsikkaja. Ia indikgi agannaniku mandi gitchamni
agannakuha∙in kinnarongongjok. Misokgani:
A∙we – Am∙beng: re∙bo – hi∙bu, i∙bu, ri∙bu; re∙angjajok – hi∙angjajok, i∙angjajok, ri∙angjajok.
4. /chi/ → /cha/ ba /i/ → /a/:
Aditda kattarangu, A∙weu /chi/ katta
tongni palludi, Am∙bengu /cha/ katta tongku jakkalsikkabatronga.
Minggipbin dakgi talatsikka∙udi, A∙weu /i/ oikolni palu Am∙bengcha /a/
oikolku jakkalsikka∙a. Misokgani:
A∙we – Am∙beng: Bachina –
bachana; nokchina – nokchana; skulchi – sikkulcha; maichi – maicha, maiacha, ma∙cha.
5. /an/ → /in/ ba /∙in/:
A∙weu /an/ katta tongu, Am∙bengudi /in/
katta tongku jakkalsikkabatronga aru mitdam jolni wekbiwal kattadrangudi /in/-na sikkang rakga dongronga. Misokgani:
A∙we – Am∙beng: nokchianba
– nokcha∙inba, nokchainba; ba∙raan – ba∙ra∙in; tampian – tampi∙in, tanpiin; bachinan – bachana∙in; na∙an – na∙a∙in,
na∙ain.
6. /e/ → /i/ ba /e/ → /h/:
A∙weni /e/ oikolu, Am∙bengudi /i/
oikolkuha jakkalsikkabatda. A∙weu /e/ oikolcha, katta ha∙bachenganiudi,
Am∙bengudi /h/ oikolchaba ha∙bachengsikka∙a. Misokgani:
A∙we – Am∙beng: gume –
gumi; name – nammi; ki∙me – ki∙mi; meja∙o – mija∙u, ong∙e – ong∙i, hong∙i; re∙a – ri∙a, hi∙a, i∙a; te∙brong
bite – ti∙brong biti; lekka sea – rekka sia; on∙dimkal∙e – hon∙dimkal∙i; mande – mandi; de∙ona – di∙ona; e∙king – i∙king, hi∙king, ri∙king; na∙ade – na∙adi; me∙a (male, bamboo shoot) – mi∙a; e∙sal – hi∙sal, i∙sal; eng∙a – heng∙a; enggok ra∙a – henggok ra∙a.
7. /o/ → /u/:
Am∙bengu, /o/-ni pallu /u/-kuha
jakkalsikka∙a. Misokgani:
A∙we – Am∙beng: boning – buning; do∙o – du∙u; soa – suwa; kotip – kutip; kotok – kutok; mosa – musa; re∙so – ri∙su, hi∙su, i∙su;
ianoan – ianu∙in, ianuin; do∙bok – du∙mok; hoe – hu∙i, u∙i; roa – rua; rorama – rurama, ruamma, hi∙ramma; goe – gui, guwi; poraia – puraia, sosima – susimma, chusimma; ripoa – ripbua.
8. /a/ → /h/:
A∙we ku∙u /a/ aro /e/ oikolcha
ha∙bachenggipba kattadrang, Am∙bengudi /h/ oikolginnang
ha∙bachengsikka∙anirangku mandi gitchamdrangni wekganiku kinnana man∙na. Bang∙a
Am∙beng kattarangu∙in /h/ oikolcha ha∙bachenganiku nikrongbatda aru
A∙weu /h/ oikolcha ha∙bachenggipba kattadrang kumibia. Indiba da∙urudi,
/h/ oikolcha ha∙bachengani kattadrangku mandi gitchamdrangni agannaninidrangna
agridi, chasong gitdalni agannanidi komimanchabiongaha. Misokgani:
A∙we - Am∙beng: A∙ba – ha∙ba; a∙a – ha∙a; ola – hola; an∙senga – han∙senga, a∙bri – ha∙bri; a∙chik – ha∙chik; an∙ching – han∙ching; on∙dima – hon∙dimma; anga – hanga (wa∙alo jakku hanga); am∙a – ham∙a; ang∙ke – hang∙ki, ang∙ki; on∙a – hon∙na, ron∙a, ron∙na.
9. /rang/ → /drang/ ba
/simang/ → /ong/:
A∙weu /rang/ katta tongku, plural-na
jakkala. Indiba Am∙bengudi mandina, matburingna aru samboldrangna /drang/,
aro mandenaha∙in /ong/ katta tongku, pluralna jakkalsikka∙a. Misokgani:
A∙we - Am∙beng: manderang –mandidrang,
mandirang; do∙orang – du∙udrang;
na∙simang - na∙song; na∙mang – no∙ong;
matchurang – masudrang; na∙simangba
– no∙ongba; me∙chikrang – mi∙chikdrang,
mi∙chikkarang.
10. /u/ → /i/:
Aditda bang∙bia kattadrangu∙in A∙weni /u/
oikolku jakkalaniu, Am∙bengu /i/ oikolku jakkalsikka∙anidrangkuba nikna
man∙na. Misokgani:
A∙we - Am∙beng: ku∙sik – ki∙sik; butchuma
– bitchima; bimung – biming;
ga∙subebea – ga∙sibibia.
11. /t/ → /d/:
A∙weu /t/ oikolginnang wekgipbakuba
aditda Am∙beng kattadrangu /d/ oikolku jakkalsikka∙anidrangku nikna gitda
man∙a. Misokgetani:
A∙we - Am∙beng: dingtang - dingdang; dingtang dingtang - dingdang
dingdang; dingtang gatang - dingdang gadang.
12. /gen/ → /nuwa/ ba /nawa/:
A∙weu /gen/ katta tongni pallu, Am∙bengudi /nuwa/ ba /nawa/ katta tongku jakkalsikkabatronganiku nikna man∙na, indiba
da∙ururdi /gen/ katta tongkuba jakkalbatdongaha. Misokgani:
A∙we – Am∙beng: cha∙gen – cha∙nuwa,
cha∙nawa; ringgen – ringnuwa, ringnawa; re∙anggen
– ri∙angnuwa, hi∙angnuwa, i∙angnuwa; atchonggen –
asongnuwa, asongnawa; song∙gen – song∙nuwa.
13. /baksa/ → /ming/:
A∙weu /baksa/ preposition-kudi,
Am∙bengudi /ming/ katta tongku jakkalsikkabatronga. Misokgani:
A∙we – Am∙beng: Ramke baksa Omet
Americachi re∙anga – Ramkeming Omet Americachi hi∙anga; Togan baksa sawa
re∙anggen? – Toganming sawa hi∙angnuwa?
14. Mitdam
oikolku mitdam katta tongu jakkalgijani bidingu:
A∙weu, A∙we ki∙sikni aganna ki∙rang gitda aru
phonetics-ni gitda mitdam oikolku sianiu jakkalja. Indiba ua ji oikolku∙in A∙we
kattarangu jakkaljachim (galachim), Am∙bengu sianiudi jakkalna ba ra∙gatna
nanga inni anga chanchia aru jakkalkan janapbaniku dakna sikga. Ua oikolrangku
Am∙benguba jakkalgija siudi, kinnatubigipba mitdam Am∙beng jolni aganbiwal
kattadrangdi gima∙angkunuwa. Ua ka∙ma∙u misokgimmin gitda sigenchimmudi asol
ki∙rangu sigimminku nammi puraina man∙na aru ian ripbinganiba hong∙nuwa.
Uandakgi sigenchimmudi katta tongrangkuba (syllable-kuba) nami baakna
altubatda. Misokganidrang:
i) k → (k + g) → kg:
A∙we - Am∙beng: mikil –
mikgil; raka – rakga; riking –
rikging; kata – katda; ga∙aka – ga∙akga; baka (dig) – bakga,
baaka (distribute) - baakga, simsake – simsakgi, sakanti – akganti,
cha∙toka – cha∙tokga.
ii) p → (p + b) → pb:
A∙we - Am∙beng: janapa –
janapba; sapa – sapba; a∙bachenggipa – ha∙bachenggipba, a∙bachenggipba; nangchapa – nangchapba; ripia – ripbia.
iii) t → (t + d) → td:
A∙we - Am∙beng: talata –
talatda; on∙ata – on∙atda, hon∙atda, ron∙atda; chotalata – chutalatda [chu-tal-at-da];
mitam – mitdam; be∙ata (break)
– bi∙atda; bi∙ata (request) – bi∙atda.
15. Vowel oikolgri katta tongni bidingu:
Standard A∙chik literature-u katta tong
(syllable), vowel oikolgri dongna man∙ja. Vowel oikolgri katta tong dongna
man∙jagenchimuba, mitdam kattarangudi vowel-ku jakkalgija sianiku nikna man∙na.
Mitdam kattadrangu (jikai, skatang, skia...), muana katta tongo
vowel-gri jakkala? Uandakgipba kattadrangku ta∙rakgi
agana, ba ka∙sinkal∙i aganna aru ta∙rakpretdi aganna dakgi nitaitaiu ki∙ranguniku
hon∙titi dingdanganiku ma∙sirikna man∙na. Ji katta∙uan, ta∙rakkal∙li
agannengmitingu ua vowel-ni ki∙rangku (sound-ku) kinnasraprikgija gitda dakpilli
ta∙rakga, uandakgipba kattarangu (jikai cha∙mnoka, seng∙gnang, jakskil)
vowel /i/ oikolku jakkaljaha aru vowel-gri gitda nikgaiaha. Ua jeni
jatchiu∙in /i/ vowel-ku jakkalja, uarangara: sp, st, sk, gn, bl, mn,
bl, tl, ml, aru sn hong∙a. Ia oikol gi∙gniprakni jatchiu
vowel / i / oikolni gam∙ma ta∙rakga aru ta∙rakgi agannaku
kinna∙ariudi, vowel donggija gitda chanchiman∙naria. Indiba uandakgipba kattadrangku,
ka∙sinni agantaitai∙i niudi consonant oikol gi∙ginnini jatchiu oikol / i /
donga inni nammi∙in ma∙sia. Indiba ta∙rakgi gam∙mitrongani ha∙sel, standard
literature-u / i / oikolku consonant gi∙ginnini jatchio
jakkaljaha.
Indiba A∙we kattarangu mitdam ta∙rakgi
gam∙gipadrangu single apostrophe-ku jakkala, jekai p’lak,
aro b’laka. Ka∙sinni puraiudi p’l aro b’l consonant-ni
jangchiu single aposthophe-ni pallu /i/ donganiku uina man∙na, indiba gam∙mani
sul ta∙rakga. Indiba Am∙bengudi jangchiu vowel / i /
oikolku galna jakkija aru jakkallu∙in namgnirarang bang∙nuwa, maina ji kuna
noksikni Am∙beng wekbiwal rokkomku ma∙sina dakchakga.
Am∙beng ki∙sikgu, bang∙a katta∙uan
agansottongani bang∙bia. Indiba uandakgipba kattadrangudi Am∙bengu ka∙sinni aru
ta∙rakgija agananiku kinnarongbata. Uni gimin uandakgipba kattadrangu jiu∙in
standard A∙chik literature-u oikol gi∙gnini jatchiu /i/ oikolku
jakkaljachim, Am∙bengu sia jotdaniudi jakkallu∙in nambatda aru altubatda, aru
bang∙a namgnirang dongmancha∙a. Misokganidrang:
i) / sk /:
A∙we - Am∙beng: skia – sikkia, ska (want) – sikga, sko – sikko, sku – sikku, skroka – sikkrokga, skapong (kosak) – sakgapong, da∙skari – da∙sikkari, skatang – sikgatang, skang – sikkang, ja∙skil – ja∙sikkil.
ii) / st /:
A∙we - Am∙beng: stua – sittua, stapa – sittapba, stonga – sittonga.
iii) / sp /:
A∙we - Am∙beng: spronga, sponga (blow air or dust) – sippronga, sipponga, an∙spo moa – an∙sippo moa, spaka (unpleasant taste; push)
– sippakga, cha∙spa ringspa – cha∙sippa ringsippa.
iv) / gn /:
A∙we - Am∙beng: seng∙gnang – seng∙ginnang, okgnang – okginnang, gnang – ginnang, neng∙gnok – neng∙ginnok, namgnirang – namginnidrang, gni(two) – ginni.
v) / bl /:
A∙we - Am∙beng: beng∙b’lok – beng∙bilok, b’lek bil∙chek – bil∙ek bil∙chek, b’laka – bilaka.
vi) / sn /:
A∙we - Am∙beng: sninga (imitate) – sinninga, sroa snama (borrow) – srua sinnama, wa∙al snama – wa∙al sinnama, snare – sinnari, sinnaru; snila – sinnila, sinnilla, sneng - sinneng.
vii) / mn /:
A∙we - Am∙beng: mnio – minnio, minniu, cha∙mnoka - cha∙minnokga.
viii) / pl /:
A∙we - Am∙beng: p’lak – pillak.
ix) / tl / aru / ml /:
A∙we - Am∙beng: nam’long (naked)– namilong; kum’long kut’long – kumilong kutilong; kum’leng sut’leng – kumileng sutileng; t’long t’long ga∙akonbaa – tilong tilong ga∙akkonba∙a.
Uandakgipa kattarangu, gi∙gni consonant oikolni
gisepbu /i/ oikolku jakkalanawana ma jakkaljawanuwama, ian jinmani chanchirimmi
niamku ra∙gatdaniuha pangchaknuwa. Indiba Am∙benguba uandakgipba ta∙rakgi
aganbiwal bang∙ian donga. Uni gimmin angadi minggniu sianiku∙in ra∙chakganiku namnikganidi:
Ka∙sinkal∙li wekgipba∙u /i/ oikolku aru ta∙rakbatdi wekgipa∙u single aposthophe
( ’ ) chinku, uandakgipba consonant gi∙ginnini jangchiu jakkallu namnuwa.
Misokgani: seng∙ginnang ≈ seng∙g’nang; sippronga ≈ s’pronga; cha∙minnokga ≈ cha∙m’nokga; pillak ≈ p’lak; sinninga ≈ s’ninga.
Misokgani: seng∙ginnang ≈ seng∙g’nang; sippronga ≈ s’pronga; cha∙minnokga ≈ cha∙m’nokga; pillak ≈ p’lak; sinninga ≈ s’ninga.
16. A∙chik
standard-u /w/ oikolni bidingu:
A∙chik standard-u, /w/
oikolni bidingu jakkalna nanga gitda gam∙gipba ku∙rangu jakkalgijagipbarangu,
Am∙beng sianiudi jakkallu∙in nambatnawa. Angni chanchiani gitdadi
standard literature-u mitdam kattarangu, ji A∙we ku∙rangu∙in dipththong
/ au / ni sullu gam∙manga uarangudi /w/ oikolku
jakkaljaha. Jekai, namnaua, aua aro mikaua. Indiba bang∙a
changu∙in Am∙beng sulo, ia kattadrang akkiha dingdanga. Uni gimin Am∙bengu
sianiu, /w/ oikolku jakkalna nange nikga. Misokganidrang:
A∙we - Am∙beng: namnaua – namnuwa; namnoa - namnuwa (namnua); man∙aua – man∙nauwa, man∙nuwa; aua – auwa, abuwa, abua; dongtoa – dongtuwa, (dongtua);
ga∙sua – ga∙suwa; guala – guwala, giala.
Ianuba∙in /w/ oikolku jakkalnuwama ma A∙weu
siani biwalku ja∙riknuwama, jinmani ja∙ku di∙aniuha pangchaknuwa ma∙chaknuwa.
17. / r /
aro / l / oikolrangni bidingu:
Ia / r / aro / i /
oikolrangu∙in aditda mandidrang jaja∙aniu chagrongrongbia. Uni gimin, kattani
bon∙kam∙mau ba katta tongni bon∙achapakdi (ending-u) /r/-ni pal /l/-kuwan
jakkalna nanga. Uandakgipba kattadrangku chanchiaton, aditda A∙chik ku∙u
kattani bon∙achapak /r/-ku jakkalgipba Bengali ba Assamese katta∙uni
ong∙rongbatda inni nikna gitda sakkirang donga. Jekai oikor ba
oikorrang (A∙weu siani). Indiba Am∙bengu oikol inni
jakkalluha nambatnuwa. Am∙bengni ku∙rangu, / r / aro / l /
joljol apsan dongna nangu∙in, joljol / lr / dongna amma indiba
joljol / rl / ong∙na amrongja. Misokgani: Oikolrang ong∙na
man∙na indiba oikorlang ong∙na man∙ja, oikorlang ine
siudi ortu∙in gima∙aha. Apsan dakgi, bichal (bichar hong∙januwa)
18. Gi∙ha
oikolku gi∙gni joljol ong∙na kragipbani bidingu, jian katta tong gi∙ginniu sul
donga:
Ia / l /, / m /, /
n / aru uandakgipba oikolrangu gi∙gni ba changgni joljol jakkalna nanggipba∙u
A∙weu jakkaljaha. Indiba Am∙beng sianiudi, ji oikollin joljol gi∙ginni katta tongu
sulku on∙na, uandakgipba kattadrangudi changgni jakkallu∙in nambatnuwa,
inni nambatnikga. Jikai, pallonga [pal-long-a] (palonga) aru pallaming (palaming).
Ia misokgimminnu /l/ oikol gi∙gni katta tonguan sulku on∙na. Uni gimin,
uandakgipba kattadrangudi joljol consonant oikolku sina nanga, inni hanchirimna
namnikga. Misokganidrang:
nama ↔ namma (nama), name ↔ nammi (nami), chona
(small) ↔ chonna (chona), chona ↔ chuna, aru ama (victory) ↔ amma
(ama), niamo ↔ niammu, niamu),
gitchamo ↔ gitchammu (gitchamu), ama (mother) ↔ ama,
gimik ↔ gimmik (gimik), agana ↔ aganna (agana),
segenchimode ↔ sigenchimmudi (sigenchimudi), sana
(treatment) ↔ sanna (sana) aru indakgipbadrang.
Ianuba∙in jilma ma∙ku melinuwa,
joljol gi∙gni oikolku jakkalnuwama ma jakkaljanuwa, tom∙bimongi niam retdiku
ra∙gatdaniuha ma∙chaknuwa. Angni aganpa∙anidi, ji katta∙uan oikol gi∙ha∙innan gi∙gni
katta tongu sul donga, gi∙ginni oikolku jakkalu∙in gamchatdanidrangdi
bang∙batdaniku nikga.
Ia∙in dingdangmancha jinma chanchirimna
nangbiani. A∙wecha rakga totdani biwalu∙in ja∙rikangkunuwama ma Am∙beng biwalu
dingdang niammu ja∙riknuwa? Angni nikaniudi Am∙beng biwalu dingdang akkiha
dingdangi tariu∙in nambatnawa. Rakgani ja∙man consonant-ni sul gam∙chapbani
donggipba∙udi, Am∙beng biwalu rakgani ja∙mannuba rakgana sikkang
donggipba oikolku∙in jakkallu namnawa. Misokgatdani: chol∙engku → chol∙leng [chol∙-leng], pil∙engku → pil∙leng [pil∙-leng], man∙ako → man∙naku [man∙-na-ku], chon∙aku → chon∙na [chon∙-na], ram∙a → ram∙ma [ram∙-ma-ku] aru nom∙a → nom∙ma [nom∙-ma].
Ianuba∙in misokgimin kattadrang gitda dakgipba∙u
rakgani ja∙man consonant-drangku jakkalnuwama ma jakkaljanuwa, jinmani
chanchirimma∙uha krongku∙in songnuwa.
20. English ki∙sikguniku
ra∙srugipba kattarangni bidingu:
Bilsi 2000-na sikkang, bang∙a A∙chik
songrangu∙in puraia sikkia dongjachim. Puraia sikkia dongja∙ani ha∙sel∙in ji
kattarang∙in A∙chik ku∙o dongjachim, English ba British-drangni ki∙sikku
agan∙pa∙u∙in nammi gam∙mitna changjaha aru han∙tangni man∙natanguha
jakkalsikka∙aha. Indakgi gam∙mitna changja∙enba man∙natangu agananian da∙udi
A∙chik ki∙sikha ong∙sikkabajok.
Misokgani:
English – Am∙beng: half pant – happen, appen; long pant – rongpen, longpen; lasker – ruskol, rusikkol; lamp – lem; lantern – lentin; sandal – sendil; bottle – botil, botol; cycle – saikel; busy – biji; petrol – petdrol aru uandakgipbadrang.
Misokgani:
English – Am∙beng: half pant – happen, appen; long pant – rongpen, longpen; lasker – ruskol, rusikkol; lamp – lem; lantern – lentin; sandal – sendil; bottle – botil, botol; cycle – saikel; busy – biji; petrol – petdrol aru uandakgipbadrang.
Agangimmin gitda bilsi 2000-na sikkangu,
han∙chingni ma∙gitcham-pagitchamdrangni aganba∙aniku Am∙beng ki∙sik inni
ra∙chakganidi krabia. Indiba ia da∙u chasong gitdalu gipbin ki∙sikdranguniku
ra∙srugipba aru ra∙chapgipba kattarangku mingsongbatdidi English
ku∙uniku Am∙beng ku∙tanguna gam∙mitdra∙i jakkalja∙udi nambatda aro krabatda,
maina ia chasongudi uigipba bang∙biaha, aro kinnanaba kinnadikga. Chasong
gitchammu, rua jarugipba mandi gitchamdrangni puraia sikkia dongja∙imingna gam∙mitna
changgijaniku ma∙sichakgi ra∙chakna kra∙a. Indiba chasong gitdalludi
gipbin English kattarangku Am∙beng hong∙atdraja∙udi nambatnuwa. Bibi∙in
A∙chik kattarangu /f/ oikoldi dongja indiba ia chasongudi gam∙mitna
man∙ja∙umangba sianiudi english katta asolku siu∙in nambatda.
Pa. Jesse Jamesni YouTube-u ki∙rangku
hon∙naniku anga namnikbia. Bia aganna, ji katta∙in han∙ching Am∙beng ki∙sikgu
dongja, ua kattarangkudi Am∙benguna gam∙drakgatdanidi namja, kraja aru
kinnadikga. Indakgi Am∙bengu donggijagipba kattaku, Am∙bengcha gam∙drakgatdi
sigenchimudi rokkom rokkom neng∙nikanirangku chagrongchong∙motnawa.
Jikai, picnic-ku saubadi pitmit, akgipin∙a pikmit, petmit,
petnit, pitnit inni rokkomariu agannuwa aru sinuwa. Aeroplane-ku∙a
aeruplane, aeruplan, eruplen, iruplen aro sauba∙a iruplain inniba
sisikka∙nuwa. Facebook-ku∙a mitdamdrang pesbuk, pisbuk, Facebuk,
pesbook innidrang. Mobile-ku mubel, moobel, mibel, mibail aro
rokkomari han∙tangni namnikgatangu. English-kura mitdamadrang
engra, inglis, englis, englisit, inglisit, aru uandakgi namnikgatangu
siettokgarinuwa. Indakgi gipbin ki∙sikguniku, ku∙tanguna jakkaldra∙i
siudi, bang∙a man∙dikbiani dongchongmotnuwa. Uni gimin, Am∙bengu donggijagipba
kattakudi ki∙sikgipinni gam∙mitdani sulu∙in baibai gam∙mitna aru sina
nangchongmotnuwa. Jikai kusakgu misokgetgipbadrangku picnic, aeroplane,
facebook, mobile aro english inni∙in gam∙mitna aro rekka∙uba sina
nangnuwa. Sikkangu, chasong gitchamni biwalku (aditda) gam∙drakgatdaku
ra∙chakgana agridi ia chasongudi gam∙drakgatdi jakkalna nangchongmotjanuwa. Uni
gimin, ji katta∙an A∙chik ki∙sikgu donggijagipbarangku,
ia chasong gitdallu, english kattarangku Am∙beng ki∙sikgu sidraja∙uan nambatda.
English-ku Am∙bengu sidra∙udi, namnikgatangu sitokgarinuwa. Ian man∙dikbiani
hong∙nuwa aru miksonganiku ha∙ainaba neng∙goknuwa.
21. English kattaming A∙chik ki∙sikku sichapbani bidingu:
21. English kattaming A∙chik ki∙sikku sichapbani bidingu:
An∙chingni sia jotdaniu, ku∙tangu katta
dongjagenchimudi asol english kattaku∙in jakkalna nanga aru english-ku
sichapgipbarangudi hyphen (-)-cha dingdangatdi (separate ka∙i) sina nanga.
Jikai ia article-u sigimmin gitda, chong∙mot english katta∙u A∙chik katta∙u
ra∙chapbi ba jakkalchapbi sianiudi, hyphen-ku jakkalaha. Kusakgu angni
sigiminku misokgatdonga: dialect-u (dialectgu), literature-u (literatureu),
dialect-drangni (dialectdrangni), society-ku, phonetics-drangku,
simple-u, proposal-drangku, sound-ku, vowel-gri aru gipbindrang. Ua indake
siu∙in niaba nituwa, english katta amakuba ha∙aia aru purainaba puraituwa.
Mua dakgi Am∙bengu sina jotna nanga jinma
chanchirimuha, namgipba bitidi nangnawa. Hong∙ja∙udi han∙tangtangni
namnikgatanguha siaritoknuwa, aru ian puraina miksulbiani hong∙nuwa. Am∙beng
ki∙sik bilongen apbala, aro uarang gimikku∙in galchangjana ripbingnadi ji
jol gimmik biapbu∙in Am∙beng diritchudrang donga, ua Am∙bengdrang
hi∙bachimongi chanchirimna nangnawa.
-------------------------------------------------------------
A∙wecha siaku nina∙udi: Am∙beng ki∙sikni dingtangani aro maikai oirkorrangko sena nanga -
Chanchirimani (A∙we version)
"Am∙beng ki∙sik bilongi∙in apbala".
Iani bidinguba aditda talatdaniku sijotdetna mangsongonga, maina kuna noksikni
asol Am∙beng wekbiwalku gima∙atna nangjawajok.
-------------------------------------------------------------
Article-u jakkalgipba chindrang (symbol-drang)
aru mangsonganidrang:
i)
Kattani ka∙ma∙u underline ka∙ani: Ian Awe aru Am∙bengu
dingdanggrikganiku misokgani [Jikai, cha∙enga – cha∙onga].
ii)
Striking-ni miksongani: Hin∙dikgi sija∙udi namnuwakon [Jikai,
gitchammu (gitchamu].
iii)
‘Almost equal to’ chin ( ≈ ): Ia gi∙gni siani biwalku∙in ra∙chakgu
namnuwakon. [Jikai, seng∙ginnang ≈ seng∙g’nang; cha∙minnokga ≈ cha∙m’nokga].
iv)
‘Left Right arrow’ ba ‘double head arrow’ (↔): A∙we sia biwalku
ja∙rikgenma, ma gitdal Am∙beng biwallu consonant gi∙ginniku sinuwa. [Jikai, niamo
↔ niammu, agana ↔ aganna, gimik ↔ gimmik, palonga ↔ pallonga).
v)
‘Single arrow’ (→): Am∙beng biwallu indikgi siu namnuwa. [Jikai,
nom∙a → nom∙ma, man∙a → man∙na, pil∙e → pil∙le]
--------------///-------------///------------
Minggipin A∙chik ku∙o segiminrang:
No comments:
Post a Comment
If there needs to be any improvement of the article or the blog itself, suggestions are always welcome from every reader.
You may also follow on my blog by clicking on the FOLLOW link on the right side.
Thank you.
----------------------------------------
Maiba namdapatna nanganirangko ku•pattina ba agandapna skani dongode, comment-o aganpa•bo. Agandapaniko pangnan katchae rimchaksoa.
Ang blog-ko follow ka•na namnikode, jakrachipak FOLLOW link-ko sikdepenba ja•rikpabo.
Mitelbea.
-----------------------------------------------------