Anga Garo literature-ko
poraiba·e uigipa ma·sigipade ong·paja. Angade garo subject-koan class 7-onasan
poraipa·aigipa ong·paa. Indiba angni uiani aro ma·siani gita on·titi
agan-bolpa·ate se-jote niatpa·na gisiko sikan baksa namnikbea. Ia kan·dikbee
seani sanaba uie-ma·sidapani ong·gen ine anga bebera·a aro ka·donga. Ia
tong·kandike segimin gipin lekkaoniko ba seaoniko sing·sandigijasa
an·tangtang chanchianikosan segimin ong·a. Uni gimin iano angni seani
mitamrangde ong·janaba donga, indake ong·gijanirang donggenchimode iako
porainasegipa sakprakkon comment-o agan-talatbatatna namnikgipakoan
mitelan baksa rimchaksoa.
Angni ia raka-ni gimin seani miksonganide, da·ororo bang·a
official lekkarango raka tota-ni niamrangko ja·rikbajaengani
giminsan ong·aia aro official lekka chappa ka·anirangode niamrangko ja·rike
seode nambegen ine anga A·chik sakprakkon mol·molan baksa mitelna namnikbea.
Raka-ni gimin:
Anga saoba ripengrangni,
“Angade raka totna changja’ ba ‘raka-ko gam·atna sapja” ine
aganon gisiktango indake chanchironga: “Maini gimin raka mingasai?” Gisiktango
aganchakatanio indake sokbara: British aro gipin jatrang mittam A·chik ku·ko ba
kattarangko jekai da·ororo-o raka symbol gnang jakkalgiparangko, gam·atna
changjani giminsa indake bimung minganio ga·akahakon. (They might have
exclaimed with laughter or a smile, even after being repeatedly corrected, for
being unable to pronounce properly those with RAKA words as, "It's HARD
to pronounce' ba 'Gam·atna rakade"). Raka-ra
maia aro uni ortoara maia? Raka-ni ortoara raka ba altue man·ani
ong·ja. (Raka means hard or very hard; not easy). Iani giminsa raka ine
agane iani symbol-ko donna gita gisik taning seng·gipa British-rang ia
symbolko (·) donne jakkalba·na nanggahakon. Himm! Jeba ong·china iade
chanchichipatangkosan agandapani ong·aia indiba raka-ni gimin
ma·sianisa nangchongmotani ong·a.
1. Raka-ko
mande aro song-ni bimungrangode jakkalja.
2. Raka-ko katta mingsao
ge·sasan tota jekai 'Ka·saa' aganani gita seode ‘ka·sa·a’ dakesa ong·gen;
‘ka·wakpila’ iaba ‘ka·wakpil·a’ aro uandakgipa kattarango rakako ge·sasan
totaia.
3. Raka-ko je kattarangon
katta-ko agannengmitingo, katta mingsankon dongdika ba
salrikpil·a gita tong·tang dake (jekai katta minggni gita chacha) aganna
nanga, uandakgipa agan-golpoaniosan jakkala. Jekai ong·a (ong-a),
na·a (na-a), na·simang (na-simang), ro·a (ro-a),
kan·dika (kan-dika), ra·sroa (ra-sroa),
ga·aka (ga-aka) aro uandakgiparango ku·rangtangko salrika dake gam·atna
nanga.
4. Raka-ni symbol-ara ‘ · ’
ba dot ong·a. Symbol-ko A·chik ku·o chin minga.
Uni gimin, english katta symbol-ni palo chin kattako
jakkalskagen. Ia dotni ( · ) bimungkon bullet operator minga. Ia raka ( ·
) chinkon english-chi interpunct ineba minga. Ia
raka chinnara katta mingsanni jatchio ba on·titi kosak
dakao, biapko ra·a. Jatchio innon, kattani
jatchiarioko miksongja indiba kattani oikorni agre ka·maoba ong·ja jekai full
stop aro agre kosakoba ong·ja jekai single
inverted comma. Full stop ( . ), apostrophe ( ' ) aro gipin
chinrangkode raka dake totna niamo (ba convention-o) jakkalba·jaha. Uni
gimin rakani asol chin manchade bullet operator ( · ) ong·a.
Indiba facebook ba gipin
social mediarango manderang gipin symbol-rangko jakkalrongenga. FB, whatsapp,
sms aro gipin social media-rango manderangni jakkalani a·selde, mobile phone-rango raka
symbol( · )-ko man·ja aro dongjani gimin ong·rongbata. Uni
gimin ramram agangrikanio social media-rango jekai (‘ / ’ / . / `/ ˚ / ʺ / ~ /
, / ^ / ˇ / *) aro gipin uandakgipa chinrangko somoi
jaruatgija·an seatna altubatani gimin bang·a manderangan jakkalrongska·enga.
Rakana gipin chinrangko ramram social media-o jakkalanikode
beng·gija ra·chaknaba ga·akaia, indiba porainade man·dikbea. Somoi aro altubatani,
ia minggnio pangchake social media-ode beng·oba ong·grammaigen. Indiba officially
jakkalanirango jekai lekka chappa ka·anio (Sastro, ring·ani
ki·tap, poraiani ki·tap, booklet, leaflet, aro uandakgipa; A·chikni daka rikani
gimin da·ororo internet-oba segatanirango) aro news ba koborrangko seanio gipin
chinrangko jakkalaniko champengchong·motna gita kimkro (kim·kro) ka·ode nambata aro
kra·abatgen.
A·chik ku·o, ku·rango
agannani, jolni kri agannani bang·bea aro on·titi dingtanggrikanirang bang·a. Jekai anga kosako seaha: 'kimkro' ba 'kim·kro’, ian jolni kri gam·ata ba aganna. Literature-o
ba jeko dakanioba taridaposa (ba modify ka·aniosa) nambatroroa aro silroroa. Uni
gimin mitam kattarangode (exceptions ba) ra·chaktelna nangaoan ga·akaia maina A·chik
a·song jol gimmikni kattarangkode da·osa ma·sibatrorobaenga aro giproroba·enga.
Jekai English ku·sik-o gipin jatni kattarangkoba bilsini bilsi ra·dapenga,
uandaken Garo literature-oba jolrikkitni kattarangko; aro raka totanio mitam
niamrangko ra·dape aro taridape jakkalode silrorobegen. Indiba mingsa
gisik rakna, raka totanio ja·ting ja·pang mangsonggipa niamko pe·aniko
jakkalchong·motjaosa nambatbegen.
Mitam phone-rangni keyboard-o, jekai
mobile android app-o Google Indic Keyboard (Google
Indic Languages) ingipa·o raka gita dakanggipa chin ge·sa donga. Ia
chinnan, raka chinna bate on·tisa dotmabata. Ua
chinnara, (•) ong·a. Ia (•) chin, gipin chinrangna batede ( '
, . * ) krakal·e nika, indiba ian asol
raka chinde ong·skaja. Uni gimin an·ching A·chikrangoniba ia mobile keyboard app-o
raka chin bullet operator-ko donchina ba ra·gatchina ku·rang on·aba
nangengaha, maidakode an·ching an·chingni gamchatbegipa raka oikorko name
jakkalna man·gen.
Exceptions innon
mitamrang example gnangsan angni gisikona nabara. Jekai man·a,
gam·a, kal·a, chel·a aro uandakgiparang man·na, gam·ma,
kal·la, chel·la inede ong·skana amjawa, maina convention-ni
(niam ra·gatgimin) namgipako rakkiangkuna nanga. Uandakgipa
kattarangkode jekai man·na-ko man·a ine
convention-ni gita jakkalba·ani bidingo taridapjaoan nambegen aro angni
chanchiani gitade man·a ine jakkaloan kra·eba
nikbata. (Uandakgipa kattarangde ku·rang ba sul gnang talatosa uina
ma·sina altubata).
Mitam kattarango
jeon vowel minggni minggittam donga, mongsongbate vowel-oni
mingsara ‘U’ ong·a uandakgiparangode rakako donronggija jakkalba·aha ineba
poraigimin lekkarangoniko ma·sina gita ama. Jekai uia, uina, uiata,
etc. Tiktak atchrak-matchrak gam·a gita seode u·wia, u·wina, u·wiata inesa
ong·na kra·achim. Indiba uarangara jaja·atanikosa do·ga oska·ani ong·bagen.
Dakomangba, da·orode uandakgipa mitam kattarangkode raka gnang
jakkalbatroroba·engaha jeka u·iatna aro u·ienga.
Rakani gamchatani:
Raka, spelling apsanno segipa
kattarangko, orto ba miksonganiko dingtangata. Ian mingsa raka-ni gamchatbeani
ong·a. An·ching A·chik ku·o, bang·a orto dintanggrikani kattarangan spelling-o
apsangrikanirang donga. Indiba uandakgipa kattarangoni jaja·aniko champengna
man·gipa aro gun gnanggatgipa raka chin ong·a. Uandakgipa
kattarangara: ampang / am·pang, bijak / bi·jak, bipang / bi·pang,
chama / cham·a, chenga / cheng·a, doka / do·ka, gama / gam·a, henga /
heng·a, jatang / ja·tang, jasa / ja·sa, kena / ken·a, polpola /
pol·pola, ringa / ring·a, roa / ro·a, senga / seng·a, sona /
so·na, tua / tu·a aro waring / wa·ring.
Hai an·ching officially seanirango asol raka chinko jakkalrimna. Saoba rang·datatnaba donga: "Bani raka bani nom·a? An·chingni jakkalenggipade gimikan A·chik oikoran ong·ja". Bebean an·ching A·chik an·tangni oikor dongjaha, jatni oikorko maidake gima·ataha darangan aganritingba·anio ma·sia. Indiba rasong gnangbe·e an·ching Roman oikorko jakkalengaha, aro an·ching jatni katta ku·rangko sena raka chinko man·aha. Ia raka chinnan gipin jatni sea jotanioni an·chingko dingtangata.
Hai an·ching officially seanirango asol raka chinko jakkalrimna. Saoba rang·datatnaba donga: "Bani raka bani nom·a? An·chingni jakkalenggipade gimikan A·chik oikoran ong·ja". Bebean an·ching A·chik an·tangni oikor dongjaha, jatni oikorko maidake gima·ataha darangan aganritingba·anio ma·sia. Indiba rasong gnangbe·e an·ching Roman oikorko jakkalengaha, aro an·ching jatni katta ku·rangko sena raka chinko man·aha. Ia raka chinnan gipin jatni sea jotanioni an·chingko dingtangata.
Raka-ko mande aro songni bimungrangode jakkalja:
Rakako mandeni aro songni bimungrangode
jakkalrongja. Mandeni bimungo rakako jakkalna champengja indiba jakkalja·o
nambata. Bimungtango rakako jakkalna sikgiparang jakkalna man·a, mamung champengani dongja aro
jakkalangna man·gen indiba dingtang dingtang officially kam nanganirango
neng·nikaniko chagronggen. Jekai: Da·ororo dingtang dingtang College ba
University-rango admission-na Online entrance test-rang ong·rongengaha. Ia
entrance test-rangna gapatanirango, raka totna man·jawa aro bimungtangko sena
neng·nikanirangko chagronggen. Documents baksa bimung apsan ong·jahaode
ja·manno mairangko chagronggen, darangan uia. Uni gimin mandeni bimungrango
rakakode jakkalja·on nambatgen.
Raka-ko katta mingsao ge·sasan tota:
Rakako katta mingsa·osan tota aro jakkala. Ian
convention-ni ba niam ra·gatgiminno, katta mingsao ge·sasan tota.
Indiba angni chanchiako parakna sikbea. Je kattarangan katta
mingsa·o changgni ba changgittamna salrika gita, ba
tong·tang dake aganna nanga raka ge·gni ba ge·gittamba
jakkalaniko an·tangde namnika. Raka ge·sasan totgenchimode, mitam
jolni kri agangipa kattarang, asol ku·rang aganbewal gimagen. Ian dukni ong·gen. Jekai: ka·saa -
ka·sa·a, ka·wakpila - ka·wakpil·a, na·abain - na·aba·in, ga·akbaenga -
ga·akba·enga, cha·ambaa - cha·amba·a, ja·rikbajaenga - ja·rikba·ja·enga aro uandakgiparang.
Changpaja·oba sappaja·oba, uigijagiparangna Computer-o, MS Word-o maikai rakako totna nanga, alamala sapatango dakmesokataniko niangna sikode ia link-oniko niangpa·bo:
ba
----------------------------------------------------------------------
Mol·molani: Changsatai, ia seanio taridapatna aro nambatanina agandapanirang na·simango donggenchimode sakprakkon comment-o ku·rangtangko on·atpachina mol·molan baksa mitelbea, maina "Uigiparang jrip-mittip napchipari donggenchimode sawa ku·rangko on·e nama dingtanganiko ra·bagen"
Skanggipa posted: 22nd Oct., 2017
Last Edited: 20th Aug., 2019
No comments:
Post a Comment
If there needs to be any improvement of the article or the blog itself, suggestions are always welcome from every reader.
You may also follow on my blog by clicking on the FOLLOW link on the right side.
Thank you.
----------------------------------------
Maiba namdapatna nanganirangko ku•pattina ba agandapna skani dongode, comment-o aganpa•bo. Agandapaniko pangnan katchae rimchaksoa.
Ang blog-ko follow ka•na namnikode, jakrachipak FOLLOW link-ko sikdepenba ja•rikpabo.
Mitelbea.
-----------------------------------------------------