Popular Posts

Friday, 30 August 2019

Am∙beng ki∙sikni dingdangani aru mua dakgi oikolrangku siani aru gam∙mitdani - Chanchirimanina siani (Am∙beng version)


          A∙chikdrangni gi 12 dialect-uni, Am∙beng ki∙sikba kutokha hong∙pa∙a aru jelbra jelsubatgipbaba hong∙a. Indakgi jelbatda aru apbala biapdrangu pripra∙ani kri, Am∙beng ki∙sik ganda∙in jolgipbinnuni biwal (aditda) katta wekbiwaldrangu dingdanggrikga indiba ma∙sigrikgaia. Ia kan∙dikgipba sianiu, ia Am∙beng jolha jolgipbinnuni dingdanggrikgaku janapna mangsongja indiba aditda Standard A∙chik literature A∙we ki∙sikguni dingdanggrikgi wekbiwal kattarangkuha janapbetna mangsonga. A∙we dialect-kuha∙in A∙chik literature-u ra∙chakgani ha∙selu, Am∙beng ki∙sik aru gipbin dialect-drangni wekbiwaldrangdi tengri∙ian (ta∙rakgen) gima∙angongaha ma∙na innuba ji∙in joltangni kutoktangni ki∙sikku golpuwa uamangdi puraia sikkia dongja inni chonnikganiku chagrongronga. Ia hin∙dikgi joltangni ki∙sikku aganu∙in onchepbaku man∙nani ha∙sel∙in, bang∙a puraia sikkia donggipba aru dal∙druba∙onggipba dambidrangba A∙we dialect-kuha∙in jakkalbatdongaha. Indiba 2018 bilsiuni, Am∙bengni didrang su∙drang ki∙siktangku gamchatnikgi aru ma∙ambini ki∙bisringku ripbingna ja∙ku di∙chagatdongaha. Ian jatna aru Am∙beng diritchudrangna katchabiani hong∙a, maina Am∙beng ki∙ni man∙ni cha∙ani tangkamnajok. Iaku aganengu∙in, gipbin A∙chik dialect-drangba jikai Atong aru Rugarangba dialect-tangku ripbingna ja∙ku di∙na nangongjokha.

          Ianu Am∙beng aganbiwalni A∙weuni aditda dingdanganiku janapbetna sikbia aru ian Am∙beng Literature Society-ku kulianinaba dakchakbiani hong∙nuwa inni anga ka∙dongbia. Ia dingdanganiku angni sianidrang ra∙chakgimin standard Am∙beng kattadrangdi hong∙ja. Indiba Am∙beng ki∙sikku sigatdaniu aru ripbinganiuna niam gitda ja∙rikgi sina jotna man∙nuwa inninba, han∙tangni chanchianikuha∙in ki∙rang hon∙nani hong∙onga. Ianu angni siani aru janapbani, iaku ja∙rikchong∙motna nangnuwa innidi mangsongja, indiba jinma damha∙in sikkudrangku dondimmimingna chanchianinaha siani hong∙a. Hai han∙ching namdapbatdanina jinma alnammi chanchirimna.

          Anga garo grammar, english grammar aru phonetics-drangku nammi dakgi ma∙sibrija, aru altugipba (simple-u) sianiuha∙in janapbetdaronga. Saubadrang grammar-rangu aru phonetics-u ning∙tubi∙i ma∙sigipbadrang ia Am∙beng literature society-na namdapbatna kim∙kro ka∙na nangchongmotda. Joljol aditda angni nikganirangku aru chanchianiku ki∙rangku (proposal-drangku) niangsikkarimna:

      1.    /eng/ → /ong/:
    Bang∙batda ong∙onggipba kattarangu∙in (progressive-rangu) jiu∙in A∙we ki∙sikgu /eng/ katta tongku jakkala, Am∙beng ki∙sikgudi /ong/ hong∙sikka∙a. Misokna gitda:
A∙we - Am∙beng: re∙angenga - ri∙angonga, hi∙angonga, i∙angonga; Cha∙enga - Cha∙onga; Ringenga - ringonga

     2.    /s/ → /h/:
  Am∙bengu /s/ oikolni pallu /h/ oikolku jakkalrongbatda. Indiba da∙ururu chasong gitalni Am∙bengdrang /s/-ku∙in jakkalbatdongaha aru /s/-ni paludi /h/-ku jakkalanikudi mandi gitchamni agananikuha∙in kinnabiarongjok.
Bang∙batda kattarangu∙in, A∙weni katta jangchirangu /s/ gnang jakkalgipba∙u, Am∙bengudi /h/ oikolkuha jakkalsikka∙a. Indiba aditda A∙we katta∙u /s/ oikolcha a∙bachengipba kattadrangudi, Am∙bengudi /s/ oikolku jakkalronggijaniku bang∙a kattadrangku nikna man∙na. Misokna gitda:
A∙we -  Am∙beng: saksa – akha; taningsa – taningha; damsa – damhasakanti – akganti; paksa - pakha; ge∙sa - gi∙ha

    3.    /r/ → /h/:
A∙weu aditda /r/ oikolcha ha∙bachenggipba kattadrangu Am∙bengudi /h/ oikolku jakkalsikka∙a aru mitdam jolrangudi /r/ oikolku∙in ra∙gala ba jakkalsikkaja. Ia indikgi agannaniku mandi gitchamni agannakuha∙in kinnarongongjok. Misokgani:
A∙we – Am∙beng: re∙bo – hi∙bu, i∙bu, ri∙bure∙angjajok – hi∙angjajok, i∙angjajok, ri∙angjajok.

    4.    /chi/ → /chaba /i/ → /a/:
Aditda kattarangu, A∙weu /chi/ katta tongni palludi, Am∙bengu /cha/ katta tongku jakkalsikkabatronga. Minggipbin dakgi talatsikka∙udi, A∙weu /i/ oikolni palu Am∙bengcha /a/ oikolku jakkalsikka∙a. Misokgani:
A∙we – Am∙beng: Bachina – bachana; nokchina – nokchana; skulchi – sikkulcha; maichi – maicha, maiacha, ma∙cha.

    5.    /an/ → /inba /∙in/:
A∙weu /an/ katta tongu, Am∙bengudi /in/ katta tongku jakkalsikkabatronga aru mitdam jolni wekbiwal kattadrangudi /in/-na sikkang rakga dongronga. Misokgani:
A∙we – Am∙beng: nokchianba – nokcha∙inba, nokchainba; ba∙raan – ba∙ra∙in; tampian – tampi∙in, tanpiin; bachinan – bachana∙in; na∙an – na∙a∙in, na∙ain.

    6.    /e/ → /iba /e/ → /h/:
A∙weni /e/ oikolu, Am∙bengudi /i/ oikolkuha jakkalsikkabatda. A∙weu /e/ oikolcha, katta ha∙bachenganiudi, Am∙bengudi /h/ oikolchaba ha∙bachengsikka∙a. Misokgani:
A∙we – Am∙beng: gume – gumi; name – nammi; ki∙me – ki∙mimeja∙o – mija∙u, ong∙e – ong∙i, hong∙i; re∙a – ri∙a, hi∙a, i∙a; te∙brong bite – ti∙brong biti; lekka sea – rekka sia; on∙dimkal∙e – hon∙dimkal∙i; mande – mandide∙ona – di∙ona; e∙king – i∙king, hi∙king, ri∙king; na∙ade – na∙adime∙a (male, bamboo shoot) – mi∙a; e∙sal – hi∙sal, i∙sal; eng∙a – heng∙a; enggok ra∙a – henggok ra∙a.

    7.    /o/ → /u/:
Am∙bengu, /o/-ni pallu /u/-kuha jakkalsikka∙a. Misokgani:
A∙we – Am∙beng: boning – buning; do∙o – du∙u; soa – suwa; kotip – kutip; kotok – kutok; mosa – musa; re∙so – ri∙su, hi∙su, i∙su; ianoan – ianu∙in, ianuin; do∙bok – du∙mok; hoe – hu∙i, u∙i; roa – rua; rorama – rurama, ruamma, hi∙ramma; goe – gui, guwiporaia – puraia, sosima – susimma, chusimma; ripoa – ripbua.

    8.     /a/ → /h/:
A∙we ku∙u /a/ aro /e/ oikolcha ha∙bachenggipba kattadrang, Am∙bengudi /h/ oikolginnang ha∙bachengsikka∙anirangku mandi gitchamdrangni wekganiku kinnana man∙na. Bang∙a Am∙beng kattarangu∙in /h/ oikolcha ha∙bachenganiku nikrongbatda aru A∙weu /h/ oikolcha ha∙bachenggipba kattadrang kumibia. Indiba da∙urudi, /h/ oikolcha ha∙bachengani kattadrangku mandi gitchamdrangni agannaninidrangna agridi, chasong gitdalni agannanidi komimanchabiongaha. Misokgani:
A∙we - Am∙beng: A∙ba – ha∙ba; a∙a – ha∙a; ola – hola; an∙senga – han∙senga, a∙bri – ha∙bri; a∙chik – ha∙chik; an∙ching – han∙ching; on∙dima – hon∙dimma; anga – hanga (wa∙alo jakku hanga); am∙a – ham∙a; ang∙ke – hang∙ki, ang∙ki; on∙a – hon∙na, ron∙a, ron∙na.

    9.     /rang/ → /drangba /simang/ → /ong/:
A∙weu /rang/ katta tongku, plural-na jakkala. Indiba Am∙bengudi mandina, matburingna aru samboldrangna /drang/, aro mandenaha∙in /ong/ katta tongku, pluralna jakkalsikka∙a. Misokgani:
A∙we - Am∙beng: manderang –mandidrang, mandirang; do∙orang – du∙udrang; na∙simang - na∙song; na∙mang – no∙ong; matchurang – masudrang; na∙simangba – no∙ongba; me∙chikrang – mi∙chikdrang, mi∙chikkarang.

    10.     /u/ → /i/:
Aditda bang∙bia kattadrangu∙in A∙weni /u/ oikolku jakkalaniu, Am∙bengu /i/ oikolku jakkalsikka∙anidrangkuba nikna man∙na. Misokgani:
A∙we - Am∙beng: ku∙sik – ki∙sikbutchuma – bitchima; bimung – biming; ga∙subebea – ga∙sibibia.

11. /t/ → /d/:
     A∙weu /t/ oikolginnang wekgipbakuba aditda Am∙beng kattadrangu /d/ oikolku jakkalsikka∙anidrangku nikna gitda man∙a. Misokgetani:
A∙we - Am∙beng: dingtang - dingdang; dingtang dingtang - dingdang dingdang; dingtang gatang - dingdang gadang.

12. /gen/ /nuwa/ ba /nawa/:
        A∙weu /gen/ katta tongni pallu, Am∙bengudi /nuwa/ ba /nawa/ katta tongku jakkalsikkabatronganiku nikna man∙na, indiba da∙ururdi /gen/ katta tongkuba jakkalbatdongaha. Misokgani:
A∙we – Am∙beng: cha∙gen – cha∙nuwa, cha∙nawa; ringgen – ringnuwa, ringnawa; re∙anggen – ri∙angnuwa, hi∙angnuwa, i∙angnuwa; atchonggen – asongnuwa, asongnawa; song∙gen – song∙nuwa.

13.  /baksa/ /ming/:
                A∙weu /baksa/ preposition-kudi, Am∙bengudi /ming/ katta tongku jakkalsikkabatronga. Misokgani:
A∙we – Am∙beng: Ramke baksa Omet Americachi re∙anga – Ramkeming Omet Americachi hi∙anga; Togan baksa sawa re∙anggen? – Toganming sawa hi∙angnuwa?

     14.   Mitdam oikolku mitdam katta tongu jakkalgijani bidingu:
A∙weu, A∙we ki∙sikni aganna ki∙rang gitda aru phonetics-ni gitda mitdam oikolku sianiu jakkalja. Indiba ua ji oikolku∙in A∙we kattarangu jakkaljachim (galachim), Am∙bengu sianiudi jakkalna ba ra∙gatna nanga inni anga chanchia aru jakkalkan janapbaniku dakna sikga. Ua oikolrangku Am∙benguba jakkalgija siudi, kinnatubigipba mitdam Am∙beng jolni aganbiwal kattadrangdi gima∙angkunuwa. Ua ka∙ma∙u misokgimmin gitda sigenchimmudi asol ki∙rangu sigimminku nammi puraina man∙na aru ian ripbinganiba hong∙nuwa. Uandakgi sigenchimmudi katta tongrangkuba (syllable-kuba) nami baakna altubatda. Misokganidrang:

i)    k → (k + g) → kg:
A∙we - Am∙beng: mikil – mikgil; raka – rakga; riking – rikging; kata – katda; ga∙aka – ga∙akga; baka (dig) – bakga, baaka (distribute) - baakga, simsake – simsakgi, sakanti – akganti, cha∙toka – cha∙tokga.

ii)  p → (p + b) → pb:
A∙we - Am∙beng: janapa – janapba; sapa – sapba; a∙bachenggipa – ha∙bachenggipba, a∙bachenggipba; nangchapa – nangchapba; ripia – ripbia.

iii) t → (t + d) → td:
A∙we - Am∙beng: talata – talatda; on∙ata – on∙atda, hon∙atda, ron∙atda; chotalata – chutalatda [chu-tal-at-da]; mitam – mitdam; be∙ata (break) – bi∙atda; bi∙at(request) – bi∙atda.

15. Vowel oikolgri katta tongni bidingu:
Standard A∙chik literature-u katta tong (syllable), vowel oikolgri dongna man∙ja. Vowel oikolgri katta tong dongna man∙jagenchimuba, mitdam kattarangudi vowel-ku jakkalgija sianiku nikna man∙na. Mitdam kattadrangu (jikai, skatang, skia...), muana katta tongo vowel-gri jakkala? Uandakgipba kattadrangku ta∙rakgi agana, ba ka∙sinkal∙i aganna aru ta∙rakpretdi aganna dakgi nitaitaiu ki∙ranguniku hon∙titi dingdanganiku ma∙sirikna man∙na. Ji katta∙uan, ta∙rakkal∙li agannengmitingu ua vowel-ni ki∙rangku (sound-ku) kinnasraprikgija gitda dakpilli ta∙rakga, uandakgipba kattarangu (jikai cha∙mnoka, seng∙gnangjakskil) vowel /i/ oikolku jakkaljaha aru vowel-gri gitda nikgaiaha. Ua jeni jatchiu∙in /i/ vowel-ku jakkalja, uarangara: sp, st, sk, gn, bl, mn, bl, tl, ml, aru sn hong∙a. Ia oikol gi∙gniprakni jatchiu vowel / / oikolni gam∙ma ta∙rakga aru ta∙rakgi agannaku kinna∙ariudi, vowel donggija gitda chanchiman∙naria. Indiba uandakgipba kattadrangku, ka∙sinni agantaitai∙i niudi consonant oikol gi∙ginnini jatchiu oikol / / donga inni nammi∙in ma∙sia. Indiba ta∙rakgi gam∙mitrongani ha∙sel, standard literature-u / / oikolku consonant gi∙ginnini jatchio jakkaljaha.

Indiba A∙we kattarangu mitdam ta∙rakgi gam∙gipadrangu single apostrophe-ku jakkala, jekai p’lak, aro b’laka. Ka∙sinni puraiudi p’l aro b’l consonant-ni jangchiu single aposthophe-ni pallu /i/ donganiku uina man∙na, indiba gam∙mani sul ta∙rakga. Indiba Am∙bengudi jangchiu vowel / / oikolku galna jakkija aru jakkallu∙in namgnirarang bang∙nuwa, maina ji kuna noksikni Am∙beng wekbiwal rokkomku ma∙sina dakchakga.

Am∙beng ki∙sikgu, bang∙a katta∙uan agansottongani bang∙bia. Indiba uandakgipba kattadrangudi Am∙bengu ka∙sinni aru ta∙rakgija agananiku kinnarongbata. Uni gimin uandakgipba kattadrangu jiu∙in standard A∙chik literature-u oikol gi∙gnini jatchiu /i/ oikolku jakkaljachim, Am∙bengu sia jotdaniudi jakkallu∙in nambatda aru altubatda, aru bang∙a namgnirang dongmancha∙a. Misokganidrang:

i)  sk /:
A∙we - Am∙beng: skia – sikkia, ska (want) – sikga, sko – sikko, sku – sikku, skroka – sikkrokga, skapong (kosak) – sakgapong, da∙skari – da∙sikkari, skatang – sikgatang, skang – sikkang, ja∙skil – ja∙sikkil.

ii)  st /:
A∙we - Am∙beng: stua – sittua, stapa – sittapba, stonga – sittonga.

iii)  sp /:
A∙we - Am∙beng: spronga, sponga (blow air or dust) – sippronga, sipponga, an∙spo moa – an∙sippo moa, spaka (unpleasant taste; push) – sippakga, cha∙spa ringspa – cha∙sippa ringsippa.

iv)  gn /:
A∙we - Am∙beng: seng∙gnang – seng∙ginnang, okgnang – okginnang, gnang – ginnang, neng∙gnok – neng∙ginnok, namgnirang – namginnidrang, gni(two) – ginni.

v)  bl /:
A∙we - Am∙beng: beng∙b’lok – beng∙bilok, b’lek bil∙chek – bil∙ek bil∙chek, b’laka – bilaka.

vi)  sn /:
A∙we - Am∙beng: sninga (imitate) – sinninga, sroa snama (borrow) – srua sinnama, wa∙al snama – wa∙al sinnama, snare – sinnari, sinnaru; snila – sinnila, sinnilla, sneng - sinneng.

vii) mn /:
A∙we - Am∙beng:  mnio – minnio, minniu, cha∙mnoka - cha∙minnokga.

viii)  pl /:
A∙we - Am∙beng: p’lak – pillak.

ix) / tl / aru ml /:
A∙we - Am∙beng: nam’long (naked)– namilong; kum’long kut’long – kumilong kutilong; kum’leng sut’leng – kumileng sutileng; t’long t’long ga∙akonbaa – tilong tilong ga∙akkonba∙a.

Uandakgipa kattarangu, gi∙gni consonant oikolni gisepbu /i/ oikolku jakkalanawana ma jakkaljawanuwama, ian jinmani chanchirimmi niamku ra∙gatdaniuha pangchaknuwa. Indiba Am∙benguba uandakgipba ta∙rakgi aganbiwal bang∙ian donga. Uni gimmin angadi minggniu sianiku∙in ra∙chakganiku namnikganidi: Ka∙sinkal∙li wekgipba∙u /i/ oikolku aru ta∙rakbatdi wekgipa∙u single aposthophe ( ’ ) chinku, uandakgipba consonant gi∙ginnini jangchiu jakkallu namnuwa. 
Misokgani: seng∙ginnang ≈ seng∙g’nang; sippronga ≈ s’pronga; cha∙minnokga ≈ cha∙m’nokga; pillak ≈ p’lak; sinninga ≈ s’ninga.

     16.  A∙chik standard-u /w/ oikolni bidingu:
          A∙chik standard-u, /w/ oikolni bidingu jakkalna nanga gitda gam∙gipba ku∙rangu jakkalgijagipbarangu, Am∙beng sianiudi  jakkallu∙in nambatnawa. Angni chanchiani gitdadi standard literature-u mitdam kattarangu, ji A∙we ku∙rangu∙in dipththong / au / ni sullu gam∙manga uarangudi /w/ oikolku jakkaljaha. Jekai, namnaua, aua aro mikaua. Indiba bang∙a changu∙in Am∙beng sulo, ia kattadrang akkiha dingdanga. Uni gimin Am∙bengu sianiu, /w/ oikolku jakkalna nange nikga. Misokganidrang:
A∙we - Am∙bengnamnaua – namnuwa; namnoa - namnuwa (namnua); man∙aua – man∙nauwa, man∙nuwaaua – auwa, abuwaabua; dongtoa – dongtuwa, (dongtua); ga∙sua – ga∙suwa; guala – guwala, giala.
       Ianuba∙in /w/ oikolku jakkalnuwama ma A∙weu siani biwalku ja∙riknuwama, jinmani ja∙ku di∙aniuha pangchaknuwa ma∙chaknuwa.

     17.  / r / aro / / oikolrangni bidingu:
Ia / / aro / i / oikolrangu∙in aditda mandidrang jaja∙aniu chagrongrongbia. Uni gimin, kattani bon∙kam∙mau ba katta tongni bon∙achapakdi (ending-u) /r/-ni pal /l/-kuwan jakkalna nanga. Uandakgipba kattadrangku chanchiaton, aditda A∙chik ku∙u kattani bon∙achapak /r/-ku jakkalgipba Bengali ba Assamese katta∙uni ong∙rongbatda inni nikna gitda sakkirang donga. Jekai oikor ba oikorrang (A∙weu siani). Indiba Am∙bengu oikol inni jakkalluha nambatnuwa. Am∙bengni ku∙rangu, / r / aro / / joljol apsan dongna nangu∙in, joljol / lr / dongna amma indiba joljol / rl / ong∙na amrongja. Misokgani: Oikolrang ong∙na man∙na indiba oikorlang ong∙na man∙ja, oikorlang ine siudi ortu∙in gima∙aha. Apsan dakgi, bichal (bichar hong∙januwa)

     18.  Gi∙ha oikolku gi∙gni joljol ong∙na kragipbani bidingu, jian katta tong gi∙ginniu sul   
donga:
   Ia / l /, / m /, / n / aru uandakgipba oikolrangu gi∙gni ba changgni joljol jakkalna nanggipba∙u A∙weu jakkaljaha. Indiba Am∙beng sianiudi, ji oikollin joljol gi∙ginni katta tongu sulku on∙na, uandakgipba kattadrangudi changgni jakkallu∙in nambatnuwa, inni nambatnikga. Jikai, pallonga [pal-long-a] (palonga) aru pallaming (palaming). Ia misokgimminnu /l/ oikol gi∙gni katta tonguan sulku on∙na. Uni gimin, uandakgipba kattadrangudi joljol consonant oikolku sina nanga, inni hanchirimna namnikga. Misokganidrang:
nama ↔ namma (nama), name ↔ nammi (nami), chona (small) ↔ chonna (chona), chona ↔ chuna, aru ama (victory) ↔ amma (ama), niamo ↔ niammu, niamu), gitchamo ↔ gitchammu (gitchamu), ama (mother) ↔ ama, gimik ↔ gimmik (gimik), agana ↔ aganna (agana), segenchimode ↔ sigenchimmudi (sigenchimudi), sana (treatment) ↔ sanna (sana) aru indakgipbadrang.

   Ianuba∙in jilma ma∙ku melinuwa, joljol gi∙gni oikolku jakkalnuwama ma jakkaljanuwa, tom∙bimongi niam retdiku ra∙gatdaniuha ma∙chaknuwa. Angni aganpa∙anidi, ji katta∙uan oikol gi∙ha∙innan gi∙gni katta tongu sul donga, gi∙ginni oikolku jakkalu∙in gamchatdanidrangdi bang∙batdaniku nikga.

    19.  Rakgani ja∙man consonant oikolni sul dongchapbani bidingu:
Ia∙in dingdangmancha jinma chanchirimna nangbiani. A∙wecha rakga totdani biwalu∙in ja∙rikangkunuwama ma Am∙beng biwalu dingdang niammu ja∙riknuwa? Angni nikaniudi Am∙beng biwalu dingdang akkiha dingdangi tariu∙in nambatnawa. Rakgani ja∙man consonant-ni sul gam∙chapbani donggipba∙udi, Am∙beng biwalu rakgani ja∙mannuba rakgana sikkang donggipba oikolku∙in jakkallu namnawa. Misokgatdani: chol∙engku → chol∙leng [chol∙-leng], pil∙engku → pil∙leng [pil∙-leng], man∙ako → man∙naku [man∙-na-ku], chon∙aku → chon∙na [chon∙-na], ram∙a → ram∙ma [ram∙-ma-ku] aru nom∙a → nom∙ma [nom∙-ma].

Ianuba∙in misokgimin kattadrang gitda dakgipba∙u rakgani ja∙man consonant-drangku jakkalnuwama ma jakkaljanuwa, jinmani chanchirimma∙uha krongku∙in songnuwa.

    20. English ki∙sikguniku ra∙srugipba kattarangni bidingu:
Bilsi 2000-na sikkang, bang∙a A∙chik songrangu∙in puraia sikkia dongjachim. Puraia sikkia dongja∙ani ha∙sel∙in ji kattarang∙in A∙chik ku∙o dongjachim, English ba British-drangni ki∙sikku agan∙pa∙u∙in nammi gam∙mitna changjaha aru han∙tangni man∙natanguha jakkalsikka∙aha. Indakgi gam∙mitna changja∙enba man∙natangu agananian da∙udi A∙chik ki∙sikha ong∙sikkabajok. 
Misokgani:
English – Am∙beng: half pant – happen, appen; long pant – rongpen, longpen; lasker – ruskol, rusikkol; lamp – lem; lantern – lentin; sandal – sendil; bottle – botil, botol; cycle – saikel; busy – biji; petrol – petdrol aru uandakgipbadrang.

Agangimmin gitda bilsi 2000-na sikkangu, han∙chingni ma∙gitcham-pagitchamdrangni aganba∙aniku Am∙beng ki∙sik inni ra∙chakganidi krabia. Indiba ia da∙u chasong gitdalu gipbin ki∙sikdranguniku ra∙srugipba aru ra∙chapgipba kattarangku mingsongbatdidi English ku∙uniku Am∙beng ku∙tanguna gam∙mitdra∙i jakkalja∙udi nambatda aro krabatda, maina ia chasongudi uigipba bang∙biaha, aro kinnanaba kinnadikga. Chasong gitchammu, rua jarugipba mandi gitchamdrangni puraia sikkia dongja∙imingna gam∙mitna changgijaniku ma∙sichakgi ra∙chakna kra∙a. Indiba chasong gitdalludi gipbin English kattarangku Am∙beng hong∙atdraja∙udi nambatnuwa. Bibi∙in A∙chik kattarangu /f/ oikoldi dongja indiba ia chasongudi gam∙mitna man∙ja∙umangba sianiudi english katta asolku siu∙in nambatda.

Pa. Jesse Jamesni YouTube-u ki∙rangku hon∙naniku anga namnikbia. Bia aganna, ji katta∙in han∙ching Am∙beng ki∙sikgu dongja, ua kattarangkudi Am∙benguna gam∙drakgatdanidi namja, kraja aru kinnadikga. Indakgi Am∙bengu donggijagipba kattaku, Am∙bengcha gam∙drakgatdi sigenchimudi rokkom rokkom neng∙nikanirangku chagrongchong∙motnawa. Jikai, picnic-ku saubadi pitmit, akgipin∙a pikmit, petmit, petnit, pitnit inni rokkomariu agannuwa aru sinuwa. Aeroplane-ku∙a aeruplane, aeruplan, eruplen, iruplen aro sauba∙a iruplain inniba sisikka∙nuwa. Facebook-ku∙a mitdamdrang pesbuk, pisbuk, Facebuk, pesbook innidrang. Mobile-ku mubel, moobel, mibel, mibail aro rokkomari han∙tangni namnikgatangu. English-kura mitdamadrang engra, inglis, englis, englisit, inglisit, aru uandakgi namnikgatangu siettokgarinuwa. Indakgi gipbin ki∙sikguniku, ku∙tanguna jakkaldra∙i siudi, bang∙a man∙dikbiani dongchongmotnuwa. Uni gimin, Am∙bengu donggijagipba kattakudi ki∙sikgipinni gam∙mitdani sulu∙in baibai gam∙mitna aru sina nangchongmotnuwa. Jikai kusakgu misokgetgipbadrangku picnic, aeroplane, facebook, mobile aro english inni∙in gam∙mitna aro rekka∙uba sina nangnuwa. Sikkangu, chasong gitchamni biwalku (aditda) gam∙drakgatdaku ra∙chakgana agridi ia chasongudi gam∙drakgatdi jakkalna nangchongmotjanuwa. Uni gimin, ji katta∙an A∙chik ki∙sikgu donggijagipbarangku, ia chasong gitdallu, english kattarangku Am∙beng ki∙sikgu sidraja∙uan nambatda. English-ku Am∙bengu sidra∙udi, namnikgatangu sitokgarinuwa. Ian man∙dikbiani hong∙nuwa aru miksonganiku ha∙ainaba neng∙goknuwa.

21. English kattaming A∙chik ki∙sikku sichapbani bidingu:
        An∙chingni sia jotdaniu, ku∙tangu katta dongjagenchimudi asol english kattaku∙in jakkalna nanga aru english-ku sichapgipbarangudi hyphen (-)-cha dingdangatdi (separate ka∙i) sina nanga. Jikai ia article-u sigimmin gitda, chong∙mot english katta∙u A∙chik katta∙u ra∙chapbi ba jakkalchapbi sianiudi, hyphen-ku jakkalaha. Kusakgu angni sigiminku misokgatdonga: dialect-u (dialectgu), literature-u (literatureu), dialect-drangni (dialectdrangni), society-ku, phonetics-drangku, simple-u, proposal-drangku, sound-ku, vowel-gri aru gipbindrang. Ua indake siu∙in niaba nituwa, english katta amakuba ha∙aia aru purainaba puraituwa.

Mua dakgi Am∙bengu sina jotna nanga jinma chanchirimuha, namgipba bitidi nangnawa. Hong∙ja∙udi han∙tangtangni namnikgatanguha siaritoknuwa, aru ian puraina miksulbiani hong∙nuwa. Am∙beng ki∙sik bilongen apbala, aro uarang gimikku∙in galchangjana ripbingnadi ji jol gimmik biapbu∙in Am∙beng diritchudrang donga, ua Am∙bengdrang hi∙bachimongi chanchirimna nangnawa.

-------------------------------------------------------------

"Am∙beng ki∙sik bilongi∙in apbala". Iani bidinguba aditda talatdaniku sijotdetna mangsongonga, maina kuna noksikni asol Am∙beng wekbiwalku gima∙atna nangjawajok.

-------------------------------------------------------------
Article-u jakkalgipba chindrang (symbol-drang) aru mangsonganidrang:
i)                 Kattani ka∙ma∙u underline ka∙ani: Ian Awe aru Am∙bengu dingdanggrikganiku misokgani [Jikai, cha∙enga – cha∙onga].

ii)              Striking-ni miksongani: Hin∙dikgi sija∙udi namnuwakon [Jikai, gitchammu (gitchamu].

iii)          ‘Almost equal to’ chin ( ≈ ): Ia gi∙gni siani biwalku∙in ra∙chakgu namnuwakon. [Jikai, seng∙ginnang ≈ seng∙g’nang; cha∙minnokga ≈ cha∙m’nokga].

iv)           ‘Left Right arrow’ ba ‘double head arrow’ (↔): A∙we sia biwalku ja∙rikgenma, ma gitdal Am∙beng biwallu consonant gi∙ginniku sinuwa. [Jikai, niamo ↔ niammu, agana ↔ aganna, gimik ↔ gimmik, palonga ↔ pallonga).

v)              ‘Single arrow’ (): Am∙beng biwallu indikgi siu namnuwa. [Jikai, nom∙a nom∙ma, man∙a man∙na, pil∙e pil∙le]

Am∙beng ku∙sikni dingtangani aro maikai oirkorrangko seani aro gam∙atani - Chanchirimanina seani (A∙we version)

         A∙chikrangni ge 12 dialect-oni, Am∙beng ku∙sikba kotoksa ong∙paa aro jelbra jelsubatgipaba ong∙a. Indake jelbata aro apala biaprango pripra∙ani kri, Am∙beng ku∙sik ganda∙an jolgipinoni adita katta aganbewalrango dingtanggrika indiba ma∙sigrikaia. Ia kan∙dikgipa seanio, ia Am∙beng jolgipinnoni dingtanggrikako janapna mangsongja indiba adita Standard A∙chik literature A∙we ku∙sikoni dingtanggrike aganbewal kattarangkosa janapna mangsonga. Ia A∙we dialect-kosan A∙chik literature-o ra∙chakani a∙selo, Am∙beng ku∙sik aro gipin dialect-rangni aganbewalrangde ta∙raken gima∙angengaha maina jean joltangni kotoktangni ku∙o golpoa uamangde poraia skia dongja ine chonnikaniko chagrongronga. Ia indake joltangni ku∙ko aganon onchepako man∙ani a∙selan, bang∙a poraia skia donggipa aro dal∙drobaenggipa damberangba A∙we dialect-kosan jakkalbataienga. Indiba 2018 bilsioni, Am∙bengni dedrang su∙drang ku∙siktangko gamchatnike aro ma∙ambini ku∙bisringko ripingna ja∙ku de∙chakatengaha. Ian jatna aro Am∙beng deritchurangna katchabeani ong∙a, maina Am∙beng ku∙ni man∙e cha∙ani tangkamgen. Iako aganengon, gipin A∙chik dialect-rangba jekai Atong aro Rugarangba dialect-tangko ripingna ja∙ku de∙na nangengaha.

          Iano, Am∙beng aganbewalni A∙weoni adita dingtanganiko janapna sikbea aro ian Am∙beng Literature Society-ko kulianinaba dakchakbeani ong∙gen ine anga ka∙donga. Ia dingtanganiko angni seanirang ra∙chakgimin standard Am∙beng kattarang ong∙ja indiba Am∙beng ku∙ko segatanio aro ripinganiona maikai niam gita ja∙rike sena jotna man∙gen an∙tangni chanchianikosan ku∙rang on∙ani ong∙enga. Iano angni seani aro janapani iako ja∙rikchongmotna nanga ine mangsongja indiba jinma damsan skorangko dondime chanchianinasa seani ong∙a. Hai an∙ching jinma namdapatanina chanchirimna.

[Am∙beng dialect-chi seako ia link-oniko poraina man∙gen: Am∙beng ki∙sikni dingtangani aro maikai oirkolrangku sina nanga - Chanchirimani (Am∙beng version)]

          Anga garo grammar, english grammar aro phonetics-rangko ma∙sibreja, aro altugipa (simple-o) seaniosan janapaiaha. Saoba grammar-rango aro phonetics-o ning∙tubee ma∙sigiparangko ia Am∙beng literature society-na namdapatna kim∙kro ka∙na nangchongmota. Joljol adita angni nikanirangko aro chanchianiko ku∙rangko (proposal-rangko) niangskana:



     1.    /eng/ /ong/:
          Bang∙bata ong∙enggipa kattarangon (progressive-rango) jeon A∙we ku∙siko /eng/ katta tongko jakkala, Am∙beng ku∙ode /ong/ ong∙skaa. Mesokna gita:
A∙we - Am∙beng: re∙angenga - ri∙angonga, hi∙angonga; Cha∙enga - Cha∙onga; Ringenga - ringonga

    2.    /s/ /h/:
Am∙bengo /s/ oikorni palo /h/ oikorko jakkalrongbata. Indiba da∙ororo chasong gitalni Am∙bengrang /s/-koan jakkalbatengaha aro /s/-ni palo /h/-ko jakkalanikode mande gitchamni agananikosan knana man∙engaha.
Bang∙bata kattarangon A∙we katta jangchirango /s/ gnang jakkalgipa∙o, Am∙bengode /h/ oikorkosa jakkalska∙a. Indiba adita A∙we kattao /s/ oikorchi a∙bachengipa kattarangode /h/ oikorko jakkalronggijaniko bang∙a kattarangko nikna aro knana man∙a. Mesokna gita:
A∙we -  Am∙beng: saksaakha; taningsa – taningha; damsa – damha; sakanti – akganti; paningsa - paningha.

    3.    /r/ /h/:
A∙weo adita /r/ oikorchi a∙bachenggipa kattarango Am∙bengode /h/ oikorko jakkalska∙a aro mitam jolrango /r/ oikorko ra∙gala ba jakkalskaja. Ia indake agananiko mande gitchamni aganakosan knarongengaha. Mesokani:
A∙we – Am∙beng: re∙bo – hi∙bu, i∙bu; re∙angjajok – hi∙angjajok, i∙angjajok,

    4.    /chi/ /cha/ ba /i/ /a/:
Adita kattarango, A∙weo /chi/ katta tongni palo, Am∙bengo /cha/ katta tongko jakkalskabatronga. Minggipin dake talatska∙ode, A∙weo /i/ oikorni palo Am∙bengchi /a/ oikorko jakkalska∙a. Mesokani:
A∙we – Am∙beng: Bachina – bachana; nokchina – nokchana; skulchi – sikkulcha; maichi – maicha, maiacha, ma∙cha, mucha.

    5.    /an/ /in/:
A∙weo /an/ katta tongo, Am∙bengode /in/ katta tongko jakkalskabatronga. Mitam kattarango /in/-na skang raka dongronge golpoanikoba mande gitchamrang baksa golpogriko knana man∙a, indiba saljolbrakange agananikoba knarongtaia. Mitam kattarango je A∙we kattaoan /an/-na skang vowel donga, ua kattarangode /an/-ni mikkango vowelko jakkalskagijaba agananiko knana man∙skataia.
Mesokani:
A∙we – Am∙beng: nokchianba – nokcha∙inba, nokchainba, [nokchan ( ¡ano A∙weni i-ko jakkalsaja)]; ba∙raan – ba∙ra∙in; tampian – tampi∙in; bachinan – bachana∙in; na∙an – na∙a∙in, na∙ain.

    6.    /e/ /i/ ba /e/ /h/:
A∙weni /e/ oikoro, Am∙bengo /i/ oikorko jakkalska∙a. /e/ oikorchi katta a∙bachenganio, Am∙bengo /h/ oikorchiba a∙bachengskaa. Mesokani:
A∙we – Am∙beng: gume – gumi; name – nami; ki∙me – ki∙mi; meja∙o – mija∙o, ong∙e – ong∙i; re∙a – ri∙a, hi∙a; te∙brong biteti∙brong biti; lekka sea – rekka sia; on∙dimkal∙e – hon∙dimkal∙i; mande – mandi; de∙ona – di∙ona; e∙king – i∙king, hi∙king, ri∙king; na∙ade – na∙adi; me∙a (male, bamboo shoot) – mi∙a; e∙sal – hi∙sal, i∙sal; eng∙a – heng∙a; enggok ra∙a – henggok ra∙a.

    7.    /o/ /u/:
Am∙bengo, /o/-ni palo /u/-ko jakkalska∙a. Mesokani:
A∙we – Am∙beng: boning – buning; do∙o – du∙u; soa – sua; kotip – kutip; kotok – kutok; mosa – musa; re∙so – ri∙su, hi∙su, i∙su; ianoan – ianu∙in, ianuin; do∙bok – du∙mok; hoe – hu∙i, u∙i; roa – rua; rorama – rurama, ruamma, (hi∙ramma); goe – gui; poraia – puraia, momin – mumin; sosima – susima, chusima; ripoa – ripbua.

    8.     /a/ /h/:
A∙we ku∙o, /a/ aro /e/ oikorchi a∙bachenggipa kattarang, Am∙bengo /h/ oikor gnang a∙bachengskaanirangko mande gitchamrangrangni agananiko knana man∙a. Bang∙a Am∙beng kattarangon /h/ oikorchi a∙bachenganiko nikrongbata aro A∙weo /h/ oikorchi a∙bachenggipa kattarang komibea. Indiba da∙ororode, /h/ oikorchi a∙bachengani kattarangko mande gitchamrangni agananinirangna agre, chasong gitalni aganani komibeengaha. Mesokani:
A∙we - Am∙beng: A∙ba – ha∙ba; a∙a – ha∙a; ola – hola; an∙senga – han∙senga, a∙bri – ha∙bri; a∙chik – ha∙chik; an∙ching – han∙ching; on∙dima – hon∙dima; anga – hanga (wa∙alo jakko hanga); am∙a – ham∙a; ang∙ke – hang∙ki, ang∙ki; on∙a – hon∙a, ron∙a.

    9.     /rang/ /drang/ ba /simang/ /ong/:
A∙weo /rang/ katta tongko, plural-na jakkala. Indiba Am∙bengo mandena, matburingna aro sambolrangna /drang/, aro mandenasan /ong/ katta tongko, pluralna jakkalska∙a. Mesokani:
A∙we - Am∙beng: manderang –mandidrang, mandirang; do∙oran – du∙udrang, na∙simang, na∙mang –na∙song, no∙ong; matchurang – masudrang; na∙simangba – no∙ongba; me∙chikrang – mi∙chikdrang, mi∙chikkarang.
    10.                       /u/ /i/:
Adita bang∙a kattarangon A∙weni /u/ oikorko jakkalanio, Am∙bengo /i/ oikorko jakkalska∙anirangkoba nikna man∙a. Mesokani:
A∙we - Am∙beng: ku∙sik – ki∙sik; butchuma – bitchima; bimung – biming; ga∙subebea – ga∙sibibia.

11. /t /d/:
     A∙weo /t/ oikorgnang agangipakk adita  Am∙beng kattarango /d/ oikorko jakkalska∙anirangko nikna gita man∙a. Mesokatani:

A∙we - Am∙beng: dingtang - dingdang; dingtang dingtang, dingtang gatang - dingdang dingdang, dingdang gadang; 

   12.                        Mitam oikorko mitam kata tongo jakkalgijani bidingo:
A∙weo, A∙we ku∙sikni agana ku∙rang gita aro phonetics-ni gita mitam oikorko seanio jakkalja. Indiba ua je oikorkoan A∙we kattarango jakkaljachim (galachim), Am∙bengo seaniode jakkalna ba ra∙gatna nanga ine anga chanchia aro jakkalchina janapaniko dakna ska. Ua oikorrangko Am∙bengoba jakkalgija seode, knatobegipa  mitam Am∙beng jolni aganbewal kattarangde gima∙angkugen. Ua ka∙mao mesokgimin gita segenchimode asol ku∙rango segiminko name poraina man∙a aro ia ripinganiba ong∙gen. Uandake segenchimode katta tongrangkoba (syllable-koba) name bakna altubata. Mesokanirang:
i)                  k  (k + g)kg:
A∙we - Am∙beng: mikil – mikgil; raka – rakga; riking – rikging; kata – katda; ga∙aka – ga∙akga; baka – bakga, simsaki – simsakgi, sakanti – akganti, cha∙toka – cha∙tokga.

ii)               p  (p + b)pb:
A∙we - Am∙beng: janapa – janapba; sapa – sapba; a∙bachenggipa – ha∙bachenggipba, a∙bachenggipba; nangchapa – nangchapba, ripia – ripbia;

iii)            t → (t + d) td:
A∙we - Am∙beng: talata – talatda; on∙ata – on∙atda, hon∙atda, ron∙atda; chotalata – chutalatda, mitam – mitdam; be∙ata (break) – bi∙atda; bi∙ata (request) – bi∙atda.

    13.                        Vowel oikorgri katta tongni bidingo:
Standard A∙chik literature-o katta tong (syllable), vowel oikorgri dongna man∙ja. Vowel oikorgri katta tong dongna man∙jagenchimoba, mitam kattarangode vowel-ko jakkalgija seaniko nikanio, anga gisiktango chanchironga. Mitam kattarangora (jekai, skatang, skia...), maina katta tongo vowel-gri jakkala? Indake chanchienba, ua kattarangko ta∙rake agana, ba ka∙sinkale agana aro ta∙rakprete agana dake nitaitaion ku∙rangoniko on∙titi dingtanganiko ma∙sirikna man∙aha. Je kattaoan, ta∙rakale aganengo ua vowel-ni ku∙rangko (sound-ko) knasraprikgija gita dakpile ta∙raka, uandakgipa kattarango (cha∙mnoka, seng∙gnang, jakskil) vowel /i/ oikorko jakkaljaha aro vowel-gri gita nikaiaha. Ua jeni jatchion vowel-ko jakkalja, uarangara: sp, st, sk, gn, bl, mn, bl, tl, ml, aro sn ong∙a. Ia oikor ge∙gniprakni jatchio vowel / i / oikorni gam∙a ta∙raka aro ta∙rake aganako kna∙aiode, vowel dongja ine chanchiman∙aia. Indiba uandakgipa kattarangko, ka∙sine agantaitaie niode consonant oikor ge∙gnini jatchio oikor / i / donga ine namen ma∙sia. Indiba ta∙rake gam∙atna nangani a∙sel standard literature-o / i / oikorko consonant ge∙gnini jatchio jakkaljaha.

Indiba A∙weo mitam ta∙rake gam∙giparango single apostrophe-ko jakala, jekai p’lak, aro b’laka. Ka∙sine poraiode p’l aro b’l consonant-ni jatchio single aposthophe-ni palo /i/ donganiko uina man∙na, indiba gam∙ani sul ta∙raka. Indiba Am∙bengode jatchio vowel / i / oikorko jakkaloan namgnirarang bang∙gen.

Am∙beng ku∙o, bang∙a kattaoan agansotongani bang∙a. Indiba uandakgipa kattarangode Am∙beng ku∙o ka∙sine aro ta∙rakgija agananiko knarongbata. Uni gimin uandakgipa kattarango jeon standard A∙chik literature-o oikor ge∙gnini jatchio /i/ oikorko jakkaljachim, Am∙bengo sea jotaniode jakkaloan nambata aro altubata, aro bang∙a namgnirang donggen ine ka∙donga. Mesokanirang:
 i)                  / sk /:
A∙we - Am∙beng: skia – sikkia, ska (want) – sikga, sko – sikko, sku – sikku, skroka – sikkrokga, skapong (kosak) – sakgapong, da∙skari – da∙sikkari, skatang – sikgatang, skang – sikkang, ja∙skil – ja∙sikkil.

 ii)               / st /:
A∙we - Am∙beng: stua – sittua, stapa – sittapba, stonga – sittonga.

   iii)            / sp /:
A∙we - Am∙beng: spronga, sponga – sippronga, sipponga, an∙spo moa – an∙sippo moa, spaka (unpleasant taste; push) – sippakga, cha∙spa ringspa – cha∙sippa ringsippa.

 iv)            / gn /:
A∙we - Am∙beng: seng∙gnang – seng∙ginnang, okgnang – okginnang, gnang – ginnang, neng∙gnok – neng∙ginnok, namgnirang – namginnirang, gni – ginni.

 v)             / bl /:
A∙we - Am∙beng: beng∙b’lok – beng∙bilok, b’lek bil∙chek – bil∙ek bil∙chek, b’laka – bilaka.

vi)         / sn /:
A∙we - Am∙beng: sninga – sinninga, sroa snama – srua sinnama, wa∙al snama – wa∙al sinnama, snare – sinnari, sinnaru; snila – sinnila, sinnilla, sneng - sinneng.

 vii)         / mn /:
A∙we - Am∙beng:  mnio – minnio, minniu, cha∙mnoka - cha∙minnokga.

  viii)      / pl /:
A∙we - Am∙beng: p’lak – pilak.

 ix)   / tl / aro / ml /:
A∙we - Am∙beng: nam’long (naked)– namilong; kum’long kut’long – kumilong kutilong; kum’leng sut’leng – kumileng sutileng; t’long t’long ga∙akonbaa – tilong tilong ga∙akkonba∙a.

    14.                       A∙chik standard-o /w/ oikorni bidingo:
          A∙chik standard-o, /w/ oikorni bidingo jakkalna nanga gita gam∙gipa ku∙rango jakkalgijagiparango Am∙bengo seanio jakkalode nambatgen. Angni chanchiani gita standard literature-o mitam kattarango, je A∙we ku∙rangon dipththong / au / ni sulo gam∙anga uarango /w/ oikorko jakkaljaha. Jekai, namnaua, aua aro mikaua. Indiba bang∙a changon Am∙beng sulo, ia kattarang on∙tisa dingtanga. Uni gimin Am∙bengo seanio, /w/ oikorko jakkalna nange nika. Mesokanirang:
A∙we - Am∙beng: namnaua – namnuwa; man∙aua – man∙nauwa, man∙nuwa; auaauwa, abuwa, abua; dongtoa – dongtuwa, dongtua, ga∙sua – ga∙suwa; guala – guwala, giala.

    15.                       / r / aro / l / oikorrangni bidingo:
Ia / r / aro / i / oikorrangon adita manderang jaja∙anio chagrongronga. Uni gimin, kattani bon∙kamao ba katta tongni bon∙achipakde (ending-o) /r/-ni pal /l/-koan jakkalna nanga. Uandakgipa kattarangko chanchiaton, adita A∙chik ku∙o kattani bon∙achipak /r/-ko jakkalgipa Bengali ba Assamese kattaoni ong∙rongbata ine nikna gita man∙a. Jekai oikor ba oikorrang (A∙we). Indiba Am∙bengo oikol ine jakkalo nambegen. Am∙bengni ku∙rango, / r / aro / l / joljol apsan dongna nangon, / lr / dongna amma indiba / rl / ong∙na amrongja. Mesokani: Oikolrang ong∙na man∙a indiba oikorlang ong∙na man∙ja, oikorlang ine seode ortoan gima∙aha. Apsan dake, bichal (bichar ong∙ja)

    16.                       Ge∙sa oikorko ge∙gni joljol ong∙na kragipani bidingo:
Ia / l /, / m / aro / n / oikorko ge∙gni joljol jakkalna nanggipao changgni jakkaloan nambatgen, ine nambatnika. Jekai, pallonga (palonga) aro pallaming (palaming). Ia ge∙gni joljol consonant oikorko totna nanga gita dakgiparangko namen chanchirimna nangenga: namma ↔ nama, chonna ↔ chona, aro ama ↔ amma.

    17.                         Rakani ja∙man consonant oikorni sul dongchapani bidingo:
Ian dingtangmancha jinma chanchirimna nangani. A∙we raka totani bewaloan ja∙rikangkugenma ma Am∙beng bewalo dingtang ja∙rikgen? Angni nikanio Am∙beng bewalo dingtang tario nambatgen. Rakani ja∙man consonant-ni sul gam∙chapani donggipa∙ode, Am∙beng bewalo rakani ja∙manba rakana skang donggipa oikorkon jakkalo namgen. Mesokatani: chol∙engko chol∙leng [chol∙-leng], pil∙engko pil∙leng [pil∙-leng], man∙ako man∙na [man∙-na], chon∙ako chon∙na [chon∙-na], ram∙ako ram∙ma [ram∙-ma] aro nom∙ako nom∙ma [nom∙-ma].

    18.                       English ku∙sikoniko ra∙srogipa kattarangni bidingo:
Bilsi 2000-na skang, bang∙a A∙chik songrangon poraia skia dongjachim. Poraia skia dongja∙ani a∙selo je kattarangan A∙chik ku∙o dongjachim, English ba British-rangni ku∙siko agan∙paon name gam∙atna changjaha aro an∙tangni man∙atangosa jakkalska∙aha. Indake gam∙atna changjaenba man∙atango agananian da∙o A∙chik ku∙siksa ong∙skabaaha. Mesokani:
English – Am∙beng: half pant – happen; long pant – rongpen, longpen; lasker – ruskol, rusikkol; lamp – lem; lantern – lentin; sandal – sendil; bottle – botil, botol; cycle – saikel; busy – biji; petrol – petdrol aro uandakgiparang.

Agangimin gita bilsi 2000-na skango, an∙chingni ma∙gitcham-pagitchamrangni aganba∙aniko Am∙beng ku∙sik ine ra∙chakanide krabea. Indiba ia da∙o chasong gitalo gipin ku∙sikrangoniko ra∙srogipa aro ra∙chapgipa kattarangko mongsongbate English ku∙oniko Am∙beng ku∙tangona gam∙atdrae jakkalja∙ode nambata aro krabata, maina ia chasongo uigipa bang∙aha, aro knanaba knadika. Chasong gitchamo, rua jarugipa mande gitchamrangni poraia skia dongja∙enba gam∙atna changgijaniko ma∙sichake ra∙chakna kra∙a. Indiba chasong gitalo gipin English kattarangko Am∙beng ong∙atdrajaode nambata. Bebean A∙chik kattarango / f / oikor dongja indiba ia chasongo gam∙atna man∙jaomangba seaniode english katta asolko seoan nambata.
Link- [RAKA - Maidakgipa kattarango totna jakkala]

Pa. Jesse Jamesni YouTube-o ku∙rangko on∙aniko anga namnikbea. Ua agana, je katta∙an an∙ching Am∙beng ku∙siko dongja, ua kattarangko Am∙bengona gam∙drakatanide namja, kraja, knadika aro ong∙ja. Indake Am∙bengo donggijagipa kattako, Am∙bengchi gam∙drakate segenchimode rokkom rokkom neng∙nikanirangko chagrong∙motgen. Jekai, picnic-ko saoba pitmit, sakgipinra pikmit, petnit, pitnit ine rokkomario agangen aro segen. Aeroplane-kora aeruplane, eruplen, iruplen aro saobara iruplain ineba seskagen. Facebook-kora mitamrang pesbuk, pisbuk, Facebuk, pesbook inerang. Mobile-ko mubel, moobel, nudel, mudel, mibel, mibail aro rokkomari an∙tangni namnikatango. English-kora mitamrang engra, inglis, englis, englisit, inglisit, aro uandake namnikatango setokaigen. Indake gipin ku∙sikoniko, ku∙tangona jakkaldrae seode, bang∙a man∙dikbeani dongchongmotgen. Jekai kosako medokatgiparang gita picnic, aeroplane, facebook, mobile aro english inean gam∙atna aro lekkao sena nangchongmota. Uni gimin, Am∙bengo donggijagipa kattakode ku∙sikgipinni gam∙atani suloan baibai gam∙atna aro sena nangchongmota. Skango, chasong gitchamni adita gam∙drakatako ra∙chakana agre ia chasongode gam∙drakate jakkalna nangchongmotja.

An∙chingni sea jotanio, ku∙tango katta dongjagenchimode asol english kattakon jakkalna nanga aro english-ko jakkalchanirango aro sechapgiparango hyphen (-)-chi dingtangate (separate ka∙e) sena nanga. Jekai ia article-o segimin gita, chong∙mot english kattao A∙chik ku∙ko ra∙chapa ba jakkalchapa dongode, hyphen-ko jakkalaha. Kosako angni segiminko mesokatenga: dialect-o, literature-o, dialect-rangni, society-ko, phonetics-rangko, simple-o, proposal-rangko, sound-ko, vowel-gri aro gipinrang. Ua indake seon niaba nitoa aro porainaba poraitoa.

Maikai Am∙bengo sena jotna nanga jinma chanchirimosa, namgipa bite nanggen. Ong∙jaode an∙tangtangni namnikatangosa setokaigen, aro ian poraina miksulbeani ong∙gen. Am∙beng ku∙sik b’longen apala, aro uarang gimikkon galchangjana ripingnade je jol gimik biapon Am∙beng deritchurang donga, ua Am∙bengrang re∙bachimonge chanchirimna nanga.

--------------------------------------------------------------


------------------------------------------------------------------

"Am∙beng ki∙sik bilongi∙in apbala". Iani bidinguba aditda talatdaniku sijotdetna mangsongonga, maina kuna noksikni asol Am∙beng wekbiwalku gima∙atna nangjawajok.