Popular Posts

Saturday, 4 November 2017

Janggi Chiripram (Purgatory)

         Ma·gipa Katholik mondoli, Rongtalgipa Sastro-o pangchake janggi chiripram donga ine bebera·a aro skia. Ia bebera·ani songsarek ba pagan-rangni rokkomario bebera·anirangmung apsangrikani dongja aro ning·tubee dingtanga. Ma·gipa Katholik-ni janggi chiripram-o bebera·ani aro sianggimin janggirangna bi·chakaniara (All Souls’ Day) gun gnanggipa aro orto gnanggipa ong·a. Sianggimin janggirangna bi·chakaniara, ning·tubee Sastro-o pangchakesa bebera·ani aro dakbewalani ong·a.




        Pap Isolna mitchigipa aro nidikbegipa ong·a, indiba skimpil·e kema am·on Isolni kema watako man·e gital ong·taia.  Pap dingtangmancha minggni bak donga: Signi pap (Mortal sins) aro ramram pap (Venial sins). Ramram pap gnang sianggon, mandeni janggi joljol salgiona re·angja maina marang gnanggipa janggi salgiona napna man·ja (Par 21: 27).


Niam gitchamo pangchakani:

Sastro-o ma·chake janggi chiripram-o bebera·aniko adita uiatangko sualna skangba, [i]Pope Leo X-ni seng·begipa Martin Luther-ni jeanina: “Purgatory cannot be proved from Sacred Scripture which is in the Canon” jeko pe·skaode “Janggi chiripram-ni gimin jean Canon Law-o dongachim, uko Rongtalgipa Sastro-o talatani aro mesokani gri”, uni aganchakaniko janapna ska [Exsurge Domine (June 15, 1520)]. Pope Leo rongtalen aganchaka, “It is clear that Scripture itself is sufficient to prove the existence of Purgatory” jeko aganska∙ode, “Sastro-o mangmangan, janggi chiripram dongchongmota ine mesokna chu·onga

2 Mak 12: 46
“Uni giminan ua paprangna on∙anina tangkako chimongaha, jedakode sigiminrang uamangni paprangoniko jokatako man∙gen”       [ba “It is therefore a holy and wholesome thought to pray for the dead, that they may be loosed from sins”]
Ia Sastro-ni bak-o (2Mak 12: 46), p’lakni janggiande siani ja·mano joljol rang·san sida salgichina ba norokchina re·anggijaniko sakki on·a, indiba mittam janggirang biap damsa-o adita somoina donganiko mesoka. Jeni janggirangan salgichi ong·manaha, bi·chakaniko nangja maina salgio sakna·anian gri. Arobatai, jeni janggirangan norokchi ong·manaha uamangni janggiba uandakgipa bi·chakaoniko man·dapaniko man·jawa maina norokni wal·sareoni jokani dongja, uan jringjrotna sastisa. Uni gimin indake aganani, ‘that they may be loosed from their sins’ ba ‘jedakode sigiminrang uamangni paprangoniko jokatako man·gen’, ingipa katta janggi chiripram donganiko mangsonga.

Niam Gital-oni pangchakani:
Sastro-o Niam Gital-ni bakrangoba ia 2Mak 12: 46 baksana apsane pangchakaniko, biap ge·sa dongani gimin jeon janggini moilako rongtalatani aro su·srangani donga ine janapanikoba nikna man·a. Rt. Pitor aro Rt. Paul sakgnian ‘rongtalatani’ ba ‘niani’ uko ‘rongtalatani wa·al’ (cleansing fire) baksa tosusae aganaha. Rongtalgipa Pitor uni skanggipa chittio, a·gilsakko tangengmitingo rongtalatani aro su·srangani gimin agana:

1 Pit 1: 6-7
“Da∙o na∙simang dikdiksana, ma∙manti dakmajoarangchi duk man∙oba, iano na∙simang katchabo. Wa∙alchi nigimin gimagnigipa sonana bate na∙simangni bebera∙ani gamchatbata. Uni gimin Jisu Kristo-ko parape∙on, mitela, rasong aro mandera∙ako man∙a gita, na∙simangba niako man∙a nanga”  [ba There is cause for joy, then, even though you may, for a time, have to suffer many trials. Thus will your faith be tested, like gold in a furnace. Gold, however, passes away but faith, worth so much more, will bring you in the praise, glory and honour when Jesus Christ appears
Uibegipa Rt. Paul, 1Kor 3:13-15 sea chittio-ba, siani ja·mano janggiko rongtalatani biap dongani aro miksonganikoba agana:

1 Kor 3: 13-15
13Uamang sakantioni kam unsalo parak ong∙gen; maina wa∙alchi sakantini kamko Maironga nigen, aro wa∙al an∙tangan uko parape∙gen. 14Ia pangchakani kosako rikgimin jeni kam dongkama, ua dormahako man∙gen. 15Saniba kamko kamtokode, gima·ani unin ong∙gen; indiba wa∙aloni naljoka gita ua jokatako man∙kugen”            [ba “13the work of each one will be shown for what it is. The day of Judgement will reveal it, because the fire will make everything known. The fire will test the work of everyone. 14If your work withstands the fire, you will be rewarded; 15but if your work becomes ashes, you will pay for it. You will be saved, because it will be as if passing through fire”]

Janggi Chiripram-o rongtalatani:
Ia Rongtalgipa Sastro-o skianio, a·bachengaonin ma·gipa torom bebera·baenga. Rt. Paul-ni uni chittio aganenggipa, ‘indiba wa·aloni naljoka gita ua jokatako man· kugen’ (‘You will be saved’ ba mitam pe·anio ‘but he himself shall be saved), norokni wal·sarekode miksongja maina norokni wa·alara jringjrotni wa·alsa/sastisa. Maina je darangan, jeni janggian, kimitna aro jrongatna amgijagipa namgijagipa kamni gimin norokona galonatako man·gipa mamung saloba naljoktaijawa aro jokatako man·jawa. Rt. Paul ia agananioba salgikoba miksongja·enga maina salgio sastirang (/wa·al) aro dukrang dongjaha. Uni gimin, Rt. Paulni miksonganiara, toromni bebera·anio aro skianio gita (doctrines of the church), jeni janggirangan ia a·gilsakko watangani ja·mano, uni janggi, janggi chiripramram-ona donatako/watatako man·a, aro ua janggi uni pap-ni kri rongtalatako aro su·srangatako man·esa, salgiona jokata-niko mangsonga. Indiba maina janggiara, janggi chiripram-ona re·anga? Iana sing·anina parape·a ki·tapo aganchaka: “…marang gnanggipa rongtalgijako aro mitchigniko dakgiparang maming dakeba uano napjawa…” ba “…nothing unclean shall enter heaven…” (Par 21:27). Uni gimin, rongtalataniko nangenggipa janggirangsan janggi chiripram-ona watatako man·a aro norokona watatako man·gipa janggirang mamung saloba janggi chiripram-ona re·angja.

Jisu re·bagnigipa chasongo kema ka·ani gimin agana:
            Jisu an·tangba, Mati 12: 31-32-o, ia a·gilsak-o kema watani gimin (1Pit 1: 6-7) aro re·bagnigipa chasongoba kema watani gimin (1Kor 3: 13-15) aganprakaha. [Christ himself speaks of forgiveness in this age (here on earth) and in the world to come].
Mati 12: 31-32
31Iani giminan anga na∙simangna agana, manderangni p’lak pap aro kal∙stapaniko kema ka∙gen; indiba Gisik Rongtalgipani kosako kal∙stape agangipako kema ka∙jawa. 32Mandeni depanteni kosako agangipako kema ka∙gen; indiba Gisik Rongtalgipani kosako agangipako ia chasongba, re∙bagnigipa chasongba kema ka∙jawa”          [ba “31And so I tell you this: people can be forgiven any sin and any evil thing they say against God, but blasphemy against the Spirit will not be forgiven. 32The one who speaks against the son of Man, will be forgiven; but the one who speaks against the Holy Spirit will not be forgiven, either in this age or in the age to come”]
Mandeni janggi joljol salgiona ba norokona re·angenchimode, re·bagnigipa chasongoba kema ka·ani dongna kraja aro kema ka·ani dongjawa. Re·bagnigipa chasongo kema ka·ani dongjagenchimode, maina Jisu Kristo ‘re·bagnigipa chasongoba kema ka·jawa’ ingipa skianiko janapaha? Uni gimin, daka kam cholon-ni kri ia a·gilsakoba rongtalatako man·a aro jean Isolni ka·saanio ramram pap gnang siangahachim, re·bagnigipa chasongoba (sianggani ja·manoba) rongtalataniko man·aniko mangsonga.
[ii]Indiba bebera·gijagiparang indake agana, “Janggi chiripram-ko Sastro-oniko nikna man·ja” ba “The word purgatory is nowhere found in Scripture’’. Bebean Sastro-oniko ‘Purgatory’ katta-ko nikna man·ja, indiba purgatory (janggi chiripram) dongja ine mangsongskaja aro Katholik mondoli janggi chiripram donga ine skia aro bebera·a. Katta ‘Trinity’ (/Isol sanno sakgittam)-koba Sastro-o nikna man·ja indiba Isol sanno sakgittam donga ine bebera·a. Apsan dake, purgatory (janggi chiripram ba rongtalatani biap) donga ine bebera·na Sastro-o sakkirang chu·onga aro janggi chiripram-ni gimin torom-ni skiani-ara (doctrine of purgatory), Sastro-o aro dakbewala-nio pangchaka gnangsa ong·a.

All Souls’ Day:
            Rongtalgipa Satro-o aro dakbewal-o (tradition) pangchake, Katholik torom All Souls’ Day salo, sianggiminrangni janggiko dingtangmancha gisik ra·ronga aro uamangni janggina bi·chakaniko dakronga. All Souls’ Day-ko bilsini November 2 tariko mania. Gopram mania ine aganon, an·ching Katholik-rang gopramko manija aro sigimin-ni manggisikoba olakija. Indiba sigimin janggiko gisik ra·an baksana, uni janggi Isolni kema ka·aniko nangkuenga ong·ode, kema wataniko man·chinasa ia a·gilsako tangkuenggipa Kristianrang Isolo mol·mole bi·chaka. All Souls’ Day sianggiminrangna, jemangan salgiona rimchaksoako man·kujachim uamangna bi·chakna dingtangmancha dongimin sal ong·a. Sawarang janggi chiripram-ona re·angako man·a? [iii]Jean Isolni ka·saanio sianggahachim, indiba ia a·gilsakko tangengmitingo chu·onga gita paprangoni saja wataniko man·jachim, uamangni janggi janggi chiripramo-na re·anga. Jeni janggirangan ramram pap (venial sins) gnang siangahachim, janggi chiripramo rongtalataniko man·a aro ia rongtalatani norokni sasti baksa apsanja. Janggi chiripramara, bon·kamgipa biap ong·ja. Janggi chiripram-ona re·anggipa, changsao salgio jringjrotni katcha·aniko man·chongmotgen. Janggi chiripramo paprangni sajako rongtalatani matchotahaon, salgiona rimchaksoaniko man·a. Janggi chiripram-ara Isolni ka·saaniko, p’lak moila-oniko janggiko Isolni rongtalatna sikbeaniko aro salgio Un baksa an·chingko katchapa·atna sikbeaniko mesoka. Ma·gipa mondoli, november jaa-ko janggi chiripram-o dongenggiparangna bi·chakna (prayer for the Holy Souls in Purgatory) donaha. A·bachengaonin Kristian-rang sianggiminrangni janggi-na bi·chakaniko dakba·enga. Uni gimin Kristian-rang Missa bolio, Rosary bi·anio aro dingtang dingtang bi·anirangchi sigiminrangni janggina an·ching bi·chaka.





[i]  Catholic Answers; tract; Purgatory

[ii]  ThoughtCo; Scott P. Richert; Purgatory in the Old and New Testaments; March 8, 2017
[iii]  Ref. CCC 1030 - 1032                                                                                                                                                                                                  

Monday, 23 October 2017

Sarong


"Na·aba sarong kal·paama skanggo chonnengmitinggo?" Jatni mingsa nambegipa kal·paanikoba 'skanggo chonmitinggo' inesa da·oara sing·na nangskabaengaha. Sarong kal·ani aro gipin A·chik bi·sarangni rokkomari kal·aniranggan jumang gita aro golpoarigitasa ong·skaengjok. Aiaa! namen duknisajok.


.
S


Sarong: Rongbongachi chobaiengga
arong, kal·anirangoni mingsa jakchi kal·ani ong·a. Iako jaksamsachisan kal·rongbata. Ia sarong, kal·na namen nambea aro kal·na kal·tobea. Iako mongsongbate 1980 ba 1990-ni bi·sarang kal·rongbata aro dal·giminrangba gisep-gipu somoirangode kal·paronga. Bi·sarang mongsongbate a·mang to·ommao ba an·cheng gnang so·omgipa biaprango, wilwile asongbil·dake dawakwak dake ba atchong chong·chrote meliatang kusitango wekweke golpoe kal·tokrongbea.

Ia kal·aniko noko, babilchio, kasari / kachario, sa·ra-a·tilao, balim-nokkrao, andipeo aro bang·a je biapoba kal·na nambea. Uandake kal·na namnamgipa biaprangara songni aro noksamni te·brong aro kentri (/che·eng) bipang ja·tingranggoba salakim ka·sinbeani gimin, bi·sa jinma tro-tang baksa jinnonggenba kal·ronga. Indaken ia kal·aniba, songni nokni bi·sa di·sa gimikkon chetchet-chatchat damsan tom·chimongatani ong·achim. Indake jinma asongdawile, asongbil·dakke, atchonbel·bikke, warekrek tom·betbet kal·ako ninaba namen ritibingbing nitopil·achim.

Sarong-ara, mongsongbate jakni ba jakchi kal·anisan ong·a aro uko jaksamsachisan kal·rongbata. Gora sarong aro banggal sarong-ode jak samgnikoba jakkale kal·skaa. Sarong, bimungni kri ro·ongko jakkale ro·ongchin kal·ani ong·a. Bi·sarang an·tangna jakam chakna kragipa ro·ong chonnako chimongrongga. Ro·ongko nama kal·tonagipako ( /size-ko) sandienba kolamma aro man·teljaode dal·kalgipa ro·ong rong·chrakranggoniko dokpeenba tariskaa. Mitamrang rong·chrakko jakkala aro gipinrangra chiringoniko namnamma rong·chi gisim ba rong·kabokko baiani aro tam·bing tam·bing jrimdikdik kal·tobeana kolammenba donrongskaa. Indake kolamgimin ro·ongkon suale ra·ronnean kal·rongbata aro basakobasan ro·ontangtangko jakkalaia. Ro·ong kal·toako man·telja nikteljaode je ramrammari pildeng pilchok ro·ongkoba, alamala kal·na namkalako kal·galgalna sikbeako chakna chaktojaenba jakkalaia. 

Sarong-ko ripeng sakgnisakgittam aro jegita sakba asongdawileke kal·rongbata. Basakkobade mittam bi·sarang baju ripeng dongjaode saksanba kal·skae roaia. Ia kal·anio sakgipin jaja·ate kal·akna man·ja aro uni maibaka·e siakosan sengtime nirike dongaia. Sarongko, saksan sia sijana kingking saksanba dondikgija kal·aia. Basakobade, saniba kal·na saptinggipa changtingbee sininggija jarimprettange kal·jokkode sakgippin susapagiparangde aratpil·eba, gale katnaba namja inenba nimikkuakke dongpilnaba nangpilachim.

Iako dol (/team) dakeba ba saksan saksan dake kal·na man·a. Dol dake susa·anio sangma marak, gittim gittimprak, ka·ma kosak, dal·kalgipa chonkalgipa, me·a me·chik dake aro je gita namnikatang mikchaatang dol ka·e bal·ekenba a·dinggenba, susa·e an·senge chrike ka·dinge sal somoirangko re·atronga. Indake dal·a chonna p'lak kambi dudrengba·gipa gimikkon katchae tom·chimmongjoljol golpo-al·ap joljol songni gittimni manderangkoba meli-ma·gapataoba ong·atronggachim. 



Sarong kal·ani badita ming bak donga?
Sarong mongsongbatede mingbonga donga aro sarong-kosan bang·aan kal·rongbata aro ma·sibata. Uarangra:
1.     Sarong
2.     Gora sarong
3.     Jakjip ba jakkip
4.     Kotchu gora sarong aro
5.     Banggal sarong.

Ua jat-rokkom mingbonga kal·arangoni sarong-ko kal·tokbatronga jean niam ba kal·ani rokkom bang·batja. Uni ja·manora jakjip aro gora sarongkoba kal·ronga. Banggal sarong ingipakode kal·tokbrerongja aro arata inenba jegalrongtoka. Gora sarong aro banggal sarong-ode jak samgnikoba gipepode jakkale kal·a.

Niamrang:

A
nga mongsongbate skanggipani niamkosan iano janapna namnikbea jekon bang·an kal·na me·sunikbata. Jolni kri kal·ani niamrangban bang·bea aro on·ti minti dakerangba dingtanggrikal·a; indiba asolgipa niamrangde apsan dakgrikaia aro bang·
 Sarongko, ro·ong rongbongga ba rongsni-chi kal·a; basakoba changgiparang rongsku-ba jakkalskaa. Bang·an rongsni-chi kal·na namniktokbea. Rongbongga-chira agrepil·e dontonggija ru·ute kal·na man·ani gimin namniktokrongja, indiba mitamrangde rongbongggachin kal·ronggaia. Anga an·tangde rongbonggachide aratmanchaa. Rongbongga aro rongsnina niamrangde apsannangaia aro bang·ede dingtangja.

 Sarong rongsni-ni niamrangko ka·mao point-rang gnang gisik ra·atna namnikbea. Indiba skanggipa general niam-ko aganchengna. A·bachengnade namnikatang seoke sanoniba a·bachengaia. Kal·ani gimikoan ro·ongrangko jak samsanno rim·chimonge mikkangtango gochraa ba gojilwaka. Gochraani ja·mano rongsako kolamchenga aro godoe rim·sona jakkala. Banoba ro·ong chapchapa ba nangdimma donggenchimode ronggipinko il·enggatgija, nanggatgija aro mojimatgija kolammenba kal·na nangchongmota. Ronggipinko nanggaton sia ba an·tangni kal·angkuani cholko dontongge sakgippinna pakwatna nangskaa.

Gimik kal·anion kolchimongge aro jakpao jaktomchengesa gojrachenga aro chobaiani somoiomangmangsan gojrana nangja. (Gojraani ja·mano skanggipa ro·ongko kolamchenggipako ro·ong1 ine donna anga sikbea). Ro·ong1-ko godoenba a·ao donggipako kolenba ga·akatgija rim·sona nanga. (Ua gitchakchi segipakode saniba bi·sani sul sale aganna gitasa aganbone, dikdiksa wagam rammatnaro, neba ne: ''Godogipa ro·ong1-ko rim·sona man·gija ga·akgitode sia channahane''). Gojraani ja·mano, skanggipa ro·ongko kolammani ja·mano kal·ani niamrangko ka·mao sulsul on·a:
a. Sarong: Iano rongdok dongkuenggipako, rongprakprak dakenba rongprakkon kolamma; changdokna ro·ong1-ko godoenba a·aoniko ge·prak ge·prak kolammenba godogipa ro·ong1-ko rim·soa.
b. Gnirong: Iano rongdok dongkuenggipako, a·aoniko ronggniprak dakenba changgittamna kolammenba ro·ong1-ko godoenba rim·soa.
c. Gittamrong: Iano rongdok dongkuenggipako, a·aoniko ronggittamprak dakenba changgnina kolammenba ro·ong1-ko godoenba rim·soa.
d. Brirong: Iano rongdok dongkuenggipako, a·aoniko rongbri aro ronggni dakenba changgnina kolammenba ro·ong1-ko godoenba rim·soa.
e.  Bongarong: Iano rongdok dongkuenggipako, a·aoniko rongbonga aro rongsa dakenba  changgnina kolammenba  ro·ong1-ko godoenba rim·soa.
f.  Pidu: Iano, rongsni ro·ongko rim·chimonggenba, ro·ong1-ko jaksi bima aro jaksi otra gisepo rim·kepe godoenba, rongdokgipako a·ao gop done, godogipako rim·sochenga. Changsatai, rim·sogipa ro·ong1-ko godotaienba, a·ao donggipa rongdokko bik ta·rake rim·chopenba,  ga·akatgija godogipa ro·ong1-ko rim·sotaia.


g. Chobaia: Iano, rongsni gimikkon jakpao rim·chimongge on·titi godoenba bik ta·rake jakko an·pilenba jakpa janggilo sachaka ba ra·chaka. Aro badita rong jakpa janggilo bingbanggipa ro·ongko go·doenba bik dake jakpatangko an·piltaienba, jakpatango rim·kipsotaia. Ga·akatgija jakpao rim·sona man·gipakon rongprakko game-na channaba tik ka·sogimin channaniona (/ jekai kolgrik ba kolatchi-ona) channa.

          Mitamrang komibeoba jakpa janggilo ro·ong ronggittam ba rongbride man·a nangtela inenba niamrangko donna ong·jaode sia channaia. 
Indake chobaiani ja·mano sarong-oni sia sijana kingking kal·taitaia. 
           Changgipin kal·taiaona chol sokbajokkoa, mitamrangde sarongonin kal·piltaia indiba sakgipinrangara jeon siachim unonin kal·piltaina niamko donna. 

Mitamrangde sasti gnangba kal·pila: Hai, maidakgipa sastirangba dongpila ma·sie ra·angskana. Basakkobade gisikrangba sakgipini kal·ako niriktingean ba agan-ka·dinge bekbeke bel·bele rotingenba, an·tangni badiao siachim uko chanchitaitaioba gisik ra·ja aro jamangrongga. Unon darangba susapagiparanggoni ua uandakgipao siachim inenba aganrongja aro ka·sachakbruja. Haha! Indiba alamala gisik ra·kande cholko on·brua, gojilwake badiao siachim ro·ongrangni maidake dongea gitan chanchichippanade on·rongbrua. Indake, indakgipao anga sia ine chanchippenba kal·anggon maibakae siatangoni kal·dikmanja ong·ode, uanode ua sijachim ine agannenba sastina gita mitamranggara saronggonin uko kal·piltaiata. Indiba mitam niamranggode, ua wilwile kal·anio una sokbagipa cholko kal·na on·ja aro chanchichipe kal·anggiminko dondippe matu matu dakrike watatna (ba pass ka·atna) nangskaa aro changgippin chol sokbataijokkosa kal·taina man·aia. 





Game kaani aro enggani niam:

G


ame kaani niamrang kal·giparangni kri dingtang dingtang niamrang bang·bea aro dingtangmancha niamde dongrongbreja. Indiba game kaani donsogimin channani ba point-ona ong·rongbata jekai 20, 50 ba 100-o gamesa ong·a ine channa. Dol gni ong·on game kagrikna aro enggrikna altubea. Indiba dol ge·gittam ba una bate dol bang·on sako kachenggen aro sani kaako engchenggen man·dikala. Uni gimin altubatna gita sulsul wilwile jakkrachipak donggipa dolko game kajoljolchengga. Aro enganiban sulsul jakkra gita re·anggesan an·tangni kaa man·a cha·anikoba enga. 

--------------*****-------------*****------------


(Edit ka·kuenga...)

Sunday, 22 October 2017

RAKA - Maidakgipa kattarango totna jakkala

Anga Garo literature-ko poraiba·e uigipa ma·sigipade ong·paja. Angade garo subject-koan class 7-onasan poraipa·aigipa ong·paa. Indiba angni uiani aro ma·siani gita on·titi agan-bolpa·ate se-jote niatpa·na gisiko sikan baksa namnikbea. Ia kan·dikbee seani sanaba uie-ma·sidapani ong·gen ine anga bebera·a aro ka·donga. Ia tong·kandike segimin gipin lekkaoniko ba  seaoniko sing·sandigijasa  an·tangtang chanchianikosan segimin ong·a. Uni gimin iano angni seani mitamrangde ong·janaba donga, indake ong·gijanirang donggenchimode iako porainasegipa sakprakkon comment-o agan-talatbatatna namnikgipakoan mitelan baksa rimchaksoa.

Angni ia raka-ni gimin seani miksonganide, da·ororo bang·a official lekkarango raka tota-ni niamrangko ja·rikbajaengani giminsan ong·aia aro official lekka chappa ka·anirangode niamrangko ja·rike seode nambegen ine anga A·chik sakprakkon mol·molan baksa mitelna namnikbea.

Raka-ni gimin:
Anga saoba ripengrangni, “Angade raka totna changja’ ba ‘raka-ko gam·atna sapja” ine aganon gisiktango indake chanchironga: “Maini gimin raka mingasai?” Gisiktango aganchakatanio indake sokbara: British aro gipin jatrang mittam A·chik ku·ko ba kattarangko jekai da·ororo-o raka symbol gnang jakkalgiparangko, gam·atna changjani giminsa indake bimung minganio ga·akahakon. (They might have exclaimed with laughter or a smile, even after being repeatedly corrected, for being unable to pronounce properly those with RAKA words as, "It's HARD to pronounce' ba 'Gam·atna rakade"). Raka-ra maia aro uni ortoara maia? Raka-ni ortoara raka ba altue man·ani ong·ja. (Raka means hard or very hard; not easy). Iani giminsa raka ine agane iani symbol-ko donna gita gisik taning seng·gipa British-rang ia symbolko (·) donne jakkalba·na nanggahakon. Himm! Jeba ong·china iade chanchichipatangkosan agandapani ong·aia indiba raka-ni gimin ma·sianisa nangchongmotani ong·a.

Angni chanchiani gita rakani niamrangara ka·mao segimin gita ong·genkon:
  1.      Raka-ko mande aro song-ni bimungrangode jakkalja.

  2.    Raka-ko katta mingsao ge·sasan tota jekai 'Ka·saa' aganani gita seode ‘ka·sa·a’ dakesa ong·gen; ‘ka·wakpila’ iaba ‘ka·wakpil·a’ aro uandakgipa kattarango rakako ge·sasan totaia.

  3.    Raka-ko je kattarangon katta-ko agannengmitingo, katta mingsankon dongdika ba salrikpil·a gita tong·tang dake (jekai katta minggni gita chacha) aganna nanga, uandakgipa agan-golpoaniosan jakkala. Jekai ong·(ong-a), na·(na-a), na·simang (na-simang), ro·(ro-a), kan·dika (kan-dika), ra·sroa (ra-sroa), ga·aka (ga-aka) aro uandakgiparango ku·rangtangko salrika dake gam·atna nanga.

  4.   Raka-ni symbol-ara ‘ · ’ ba dot ong·a. Symbol-ko A·chik ku·o chin minga. Uni gimin, english katta symbol-ni palo chin kattako jakkalskagen. Ia dotni ( · ) bimungkon bullet operator minga. Ia raka ( · ) chinkon english-chi interpunct ineba minga. Ia raka chinnara katta mingsanni jatchio ba on·titi kosak dakao, biapko ra·a. Jatchio innon, kattani jatchiarioko miksongja indiba kattani oikorni agre ka·maoba ong·ja jekai full stop aro agre kosakoba ong·ja jekai single inverted comma. Full stop ( . ), apostrophe ( ' ) aro gipin chinrangkode raka dake totna niamo (ba convention-o) jakkalba·jaha. Uni gimin rakani asol chin manchade bullet operator ( · ) ong·a.

Indiba facebook ba gipin social mediarango manderang gipin symbol-rangko jakkalrongenga. FB, whatsapp, sms aro gipin social media-rango manderangni jakkalani a·selde, mobile phone-rango raka symbol( · )-ko man·ja aro dongjani gimin ong·rongbata. Uni gimin ramram agangrikanio social media-rango jekai (‘ / ’ / . / `/ ˚ / ʺ / ~ / , / ^ / ˇ  / *) aro gipin uandakgipa chinrangko somoi jaruatgija·an seatna altubatani gimin bang·a manderangan jakkalrongska·enga. Rakana gipin chinrangko ramram social media-o jakkalanikode beng·gija ra·chaknaba ga·akaia, indiba porainade man·dikbea. Somoi aro altubatani, ia minggnio pangchake social media-ode beng·oba ong·grammaigen. Indiba officially jakkalanirango jekai lekka chappa ka·anio (Sastro, ring·ani ki·tap, poraiani ki·tap, booklet, leaflet, aro uandakgipa; A·chikni daka rikani gimin da·ororo internet-oba segatanirango) aro news ba koborrangko seanio gipin chinrangko jakkalaniko champengchong·motna gita kimkro (kim·kro) ka·ode nambata aro kra·abatgen.

A·chik ku·o, ku·rango agannani, jolni kri agannani bang·bea aro on·titi dingtanggrikanirang bang·a. Jekai anga kosako seaha:  'kimkro' ba 'kim·kro’, ian jolni kri gam·ata ba aganna. Literature-o ba jeko dakanioba taridaposa (ba modify ka·aniosa) nambatroroa aro silroroa. Uni gimin mitam kattarangode (exceptions ba) ra·chaktelna nangaoan ga·akaia maina A·chik a·song jol gimmikni kattarangkode da·osa ma·sibatrorobaenga aro giproroba·enga. Jekai English ku·sik-o gipin jatni kattarangkoba bilsini bilsi ra·dapenga, uandaken Garo literature-oba jolrikkitni kattarangko; aro raka totanio mitam niamrangko ra·dape aro taridape jakkalode silrorobegen. Indiba mingsa gisik rakna, raka totanio ja·ting ja·pang mangsonggipa niamko pe·aniko jakkalchong·motjaosa nambatbegen. 

Mitam phone-rangni keyboard-o, jekai mobile android app-o Google Indic Keyboard (Google Indic Languages) ingipa·o raka gita dakanggipa chin ge·sa donga. Ia chinnan, raka chinna bate on·tisa dotmabata. Ua chinnara, (•) ong·a. Ia (•) chin, gipin chinrangna batede ( '   ,   .   * ) krakal·e nika, indiba ian asol raka chinde ong·skaja. Uni gimin an·ching A·chikrangoniba ia mobile keyboard app-o raka chin bullet operator-ko donchina ba ra·gatchina ku·rang on·aba nangengaha, maidakode an·ching an·chingni gamchatbegipa raka oikorko name jakkalna man·gen.

Exceptions innon mitamrang example gnangsan angni gisikona nabara. Jekai man·a, gam·a, kal·a, chel·a aro uandakgiparang man·na, gam·ma, kal·la, chel·la inede ong·skana amjawa, maina convention-ni (niam ra·gatgimin) namgipako rakkiangkuna nanga. Uandakgipa kattarangkode jekai man·na-ko man·a ine convention-ni gita jakkalba·ani bidingo taridapjaoan nambegen aro angni chanchiani gitade man·a ine jakkaloan kra·eba nikbata. (Uandakgipa kattarangde ku·rang  ba sul gnang talatosa uina ma·sina altubata).

Mitam kattarango jeon vowel minggni minggittam donga, mongsongbate vowel-oni mingsara ‘U’ ong·a uandakgiparangode rakako donronggija jakkalba·aha ineba poraigimin lekkarangoniko ma·sina gita ama. Jekai uiauinauiata, etc. Tiktak atchrak-matchrak gam·a gita seode u·wia, u·winau·wiata inesa ong·na kra·achim. Indiba uarangara jaja·atanikosa do·ga oska·ani ong·bagen. Dakomangba, da·orode uandakgipa mitam kattarangkode raka gnang jakkalbatroroba·engaha jeka u·iatna aro u·ienga.

Rakani gamchatani:
Raka, spelling apsanno segipa kattarangko, orto ba miksonganiko dingtangata. Ian mingsa raka-ni gamchatbeani ong·a. An·ching A·chik ku·o, bang·a orto dintanggrikani kattarangan spelling-o apsangrikanirang donga. Indiba uandakgipa kattarangoni jaja·aniko champengna man·gipa aro gun gnanggatgipa raka chin ong·a. Uandakgipa kattarangara: ampang / am·pang, bijak / bi·jak, bipang / bi·pang, chama / cham·a, chenga / cheng·a, doka / do·ka, gama / gam·a, henga / heng·a, jatang / ja·tang,  jasa / ja·sa, kena / ken·a, polpola / pol·pola, ringa / ring·a, roa / ro·a, senga / seng·a, sona / so·na, tua / tu·a aro waring / wa·ring.

Hai an·ching officially seanirango asol raka chinko jakkalrimna. Saoba rang·datatnaba donga: "Bani raka bani nom·a? An·chingni jakkalenggipade gimikan A·chik oikoran ong·ja". Bebean an·ching A·chik an·tangni oikor dongjaha, jatni oikorko maidake gima·ataha darangan aganritingba·anio ma·sia. Indiba rasong gnangbe·e an·ching Roman oikorko jakkalengaha, aro an·ching jatni katta ku·rangko sena raka chinko man·aha. Ia raka chinnan gipin jatni sea jotanioni an·chingko dingtangata.

Raka-ko mande aro songni bimungrangode jakkalja:
Rakako mandeni aro songni bimungrangode jakkalrongja. Mandeni bimungo rakako jakkalna champengja indiba jakkalja·o nambata. Bimungtango rakako jakkalna sikgiparang jakkalna man·a,  mamung champengani dongja aro jakkalangna man·gen indiba dingtang dingtang officially kam nanganirango neng·nikaniko chagronggen. Jekai: Da·ororo dingtang dingtang College ba University-rango admission-na Online entrance test-rang ong·rongengaha. Ia entrance test-rangna gapatanirango, raka totna man·jawa aro bimungtangko sena neng·nikanirangko chagronggen. Documents baksa bimung apsan ong·jahaode ja·manno mairangko chagronggen, darangan uia. Uni gimin mandeni bimungrango rakakode jakkalja·on nambatgen.

Raka-ko katta mingsao ge·sasan tota:
Rakako katta mingsa·osan tota aro jakkala. Ian convention-ni ba niam ra·gatgiminno, katta mingsao ge·sasan tota. Indiba angni chanchiako parakna sikbea. Je kattarangan katta mingsa·o changgni ba changgittamna salrika gita, ba tong·tang dake aganna nanga raka ge·gni ba ge·gittamba jakkalaniko an·tangde namnika. Raka ge·sasan totgenchimode, mitam jolni kri agangipa kattarang, asol ku·rang aganbewal gimagen. Ian dukni ong·gen. Jekai: ka·saa - ka·sa·a, ka·wakpila - ka·wakpil·a, na·abain - na·aba·in, ga·akbaenga - ga·akba·enga, cha·ambaa - cha·amba·a, ja·rikbajaenga - ja·rikba·ja·enga aro uandakgiparang.

Changpaja·oba sappaja·oba, uigijagiparangna Computer-o, MS Word-o maikai rakako totna nanga, alamala sapatango dakmesokataniko niangna sikode ia link-oniko niangpa·bo:


ba


----------------------------------------------------------------------

YouTubbe Link: Rakako ripengtangna ma·talata

ba



Mol·molani: Changsatai, ia seanio taridapatna aro nambatanina agandapanirang na·simango donggenchimode sakprakkon comment-o ku·rangtangko on·atpachina mol·molan baksa mitelbea, maina "
Uigiparang jrip-mittip napchipari donggenchimode sawa ku·rangko on·e nama dingtanganiko ra·bagen"

Skanggipa posted: 22nd Oct., 2017
Last Edited: 20th Aug., 2019