Popular Posts

Sunday, 31 October 2021

Me·mang (Ghosts) - Me·mang dongchongmotama?

 Me·mang dongchongmotama? Donga ong·ode maikai Katholik-rang chanchiani ong·skaa?

            [1]Bang·a Kristian-rangan me·mangni golporangko maiba uisokna amgijagipa ong·ani ba saitan-ni kam ine bebera·a. Indiba ia minggnisan ong·na ba dongna kra·ama? Katholik torom-o me·mang dongchongmota ine skichong·motanide dongja aro torom-ni mitam uibegipa-minsinbegiparang iani bidingo meligrikgijanirangba donga. Indiba ma·gipa mondoli, bang·a sianggimin janggirango chagronganio aro rongtalgiparangni mikkang pa·anirango bebera·aha.

Me·mang-ko English ku·sikchi Ghosts ine agana. German ku·siko me·mang-ko geist ine agana aro uni ortoara spirit ba bimang grigipa janggi ba namgijagipa balwa. Kristianrang gisik-o ba spirit-o bebera·a (spirits or souls): Isol, Sa·grerang aro sianggimirang-ni janggirang, iarangan gisik (spirits) donganiko mesoka. Indiba mitamrang, sianggiminrangni janggirang a·gilsako re·ramjaha ine bebera·a maina uamang bon·kamao chakatpil·aniona kingking be·enoni ma·ekgimin ong·a (Par. 20: 5, 12-13). Katholik torom-ni Katekism-o (CCC 2116), maiba gisik-ni (spirits) dongna kra·aniko agana. Indiba Katholik torom, iano (CCC 2116) maiba demonic dongchongmota ine am·sandianiko champenga aro bimang grigipako nikna jotton ka·aniko dakjachina didia.

Sastroo janapanirang:

Rongtalgipa Sastro-oba an·ching me·mang-ko janapaniko nikna man·a. Endor-o me·mang muni pi·gipa me·chik, Saul raja-ni mol·molaniko man·enba katchinikgipa Samuel-ni me·mang-ko okamaha (1 Sam. 28:3-25). Me·mang muni pi·gipa me·chik-ni Samuel-ni me·mang-ko nikon, uni kenbee chrikaniara, ua me·chik, an·tangko me·mangko okamna man·a ine parakani tol·gipa ong·a ine nikna man·a. Unikoa, Samuel-ni me·mang-ko nikani chong·motgipa ong·a ine mesokna gita sakki ong·skaa.  An·ching Judas Makkabius-ni gitcham Kamal Dal·gipa Onias-ko jumangchi nikjumanganikoba nikna gita man·a. Ua Onias-ni jakrangko bawange Jihudi jat gimikna bi·chakenganiko (2 Mak 15:11-17) jumango nikaha. 

Niam gitalo-ba Mati-ni sea Nama katta-o, Tabor a·brio Jisu-ni sninggipa sakgittam Jisuni Mose aro Elijah baksa golpoako nikaha (Mat. 17:1-9).  Mose chakatpil·kujachim indiba Elijah be·en bimang baksa rimdoako man·gipa ong·a (2 Raja 2:11; 1 Mak 2: 58). Jisuni mikkang dingtang ong·na skangba, Jisuni sagalni chio rama re·ako nikon, sninggiparang Jisu-ko me·mang ine chanchie kenjagokachim (Mat 14:26). Ia a·sel ong·ani sninggiparang me·mang donga ine bebera·aniko mesoka. Jisu-ni chakatpil·ani ja·mano, Uni sninggiparangna mikkang pa·on sninggiparangni me·mangko nikenga ine kenbea gnang chanchion Ua uamangko manengjaha. Indiba Ua uamangko manengani pal, Uni jakrangko aro ja·arangko nichina, uko dangtape nichinasa aganskaaha. Unikoa, Jisu me·mango be·en aro grengrang dongja inesa Uni sninggiparangna aganska·aha (Luke 24:37-39). Uni gimin Sastro-o, me·mang (ba spirits) bimang gri ong·e a·gilsako mangmesokani dongchongmota ine an·ching ra·chakna man·a. An·ching sninggiparangni me·mangni gimin chanchiani dongon Jisuni uamangko manenganiko nikjaha. Ian me·mang dongna kra·aniko mesoka.

Torom-ni mitam kamalrang me·mang dongani gimin bebera·rajaha aro sastro-o Samuel-ni gimin uamang satan-ni kamsa ong·a (demonic activity) ine ra·skaa. Rongtalgipa Augustine bang·a me·mang golporangkon sa·grerangko nikjumangani (angelic visions) ineba janapskaa. Mittam a·selrango, me·mang (ba janggirangko) Isol tanggenggiparangna mikkang pa·china cholko rai on·a ine agana.

[Read the source: Do Ghosts Really Exist?]

[2]Saksa uibegipa Boston College-ni Katholik, Professor Peter Kreefts, me·mang dongama dongja ine sing·anina mamung jaja·ani grian, ‘Oe, donga’ ine aganchaka aro ua talataniko daka: “Even without our action or invitation, the dead do appear to the living. There is enormous evidence of ‘ghosts’ in all cultures” ba “An·ching mamungko dakjaoba ba chanchijaoba, tangenggiparangna siangiminrang maiba dake nikjumanga ba mesoka. Me·mang donga ine a·sel ong·anirangko gimik jat-on knana man·a”. Indiba Prof. Kreefts indake talatkua, Katholik-ni uina aro ma·sina nangchenganiara, ‘an·ching uamang (me·mang) baksa golpona ba uamangko nikna jotton ka·na nangja’ maina nikna amgijagipa ba bimang grigipako (spiritism or occult) nikna jotton ka·aniara pap ong·a. [We should not try to contact or communicate with them]. An·chingara iako uisokna amja aro uandakgipa namgijagipa gisikrango (evil spirit-rango) ja·guaonina simsakbena nanga. Uni gimin, uandakgipa ma·sisokgijagipa aro uisokgijagipa ong·telaigiparang ong·on an·ching Isolona an·pilna (ba ra·bana) nanga, Uni parape·anio aro Uni toromo pangchakna nanga. [Read the source: Real but Dangerous: A Catholic Account of the 3 Kinds of Ghosts]

Indide maidake an·chingni bebera·anio nangdimna ba bakrimna man·a? Dr. Kreefts-ni aganani gitade, me·mang jat gittam donga (three kinds of ghosts). Uarangara sianggimin, ja·mano biap ge·gittamoni re·bara: Norokoni, Janggi Chiripramoni aro Salgioni.

Norokoni me·mangara (Ghosts from hell) ka·namja, kenbegni aro namgijaona dila (malicious & deceptive). Ka·namgijagipa ong·ani gimin ua kenbegniko ka·a, mitchigniko daka aro agrepil·e mandeko kal·ake so·sojengjeng ong·ata.  Uandakgipa namgijagipa gisikara (janggiara) norokoni re·bana krara.

Salgini me·mangara (Ghosts from heaven) kusi ong·gipa aro katchaan gapgipa sianggimin janggirang ong·na krara. Uandakgipa janggirang, Isolni namnikanio setangna, a·gilsako duk aro suk ong·gijanio dongengipa jiktangna, dedrangna ba ripengtangna ka·saani, ka·dongani aro ka·dimeani ku·pattianirangko gisik-o on·ronga. Uandakgipa janggi (gisik ba me·mang) salgioni re·bagipa ong·na krara. Uandakgipa me·mang tangengipa mandena namgnina aro ka·donganiko on·gipa ong·a; katchaani aro kusini kobor-ko on·gipa ong·a aro janggi chiripramoni me·mang baksa apsanja maina uarangara dakchakaniko aro bi·chakaniko mol·mole am·skagipa ong·skara. Uandakgipa me·mangrang, a·gilsako tangengipana teng·brapao, bokao aro mikkang rongchinganirango mangmesokronga ba mangjumango ka·donganiko aganronga. Katholik Mondoli Rongtalgiparangni nangrimanio bebera·a aro ‘…Rongtalgiparangni nangrimanio… bebera·a’ ine Watatarangni Niam-o bi·a. Rongtalgiparangni nangrimanio, ian Isolni bil on·anichi tangenggiparangna mikkang pa·na aro ka·dongani chinrangko ra·bana man·ani ong·a. Rongtalgipa janggirang, jerangan salgio ong·manaha uamang tangenggiparangna Isolo bi·chakna man·a ine bebera·ani ong·a. Indiba Rongtalgipa janggirangko me·mang ine aganja, uamangko rongtalgiparang inesan aganskaa.

Janggi Chiripram-oni me·mangara (Ghosts from purgatory) duk ong·gipa, katchaani grigipa aro dakchakaniko mol·molgipa gisikrang (ba janggirang) ong·a. Uandakgipa me·mangrang (ba gisikrang ba janggirang), a·gilsako tanggengmitingo kragijanirangna sajarangko matchotgijanina janggi chiripramo rongtalataniko man·enggiparang ong·na krara. Uandakgiparang, Isolni ka·saanio sianggiparang aro a·gilsako tangengmitingo kragija dakgiminrangna rongtalataniko nangkuenggiparang Janggi Chiripram-ona re·angako man·e, duk-o ga·akenggiparang, sajako man·enggiparang jeni janggirangan dakchakani aro Isolo bi·chakaniko nangengipa janggirang ong·na krara. Uandakgiparang duk ong·e duk ong·e, tangenggiparango dakchakaniko mikjumangrango aro bimangrango mol·molaniko dakronga. Uandakgiparang mandena kenbegni aro ka·namgijarangko mangmesokja indiba duk ong·aniko aro neng·nikanirangko uiatronga. Isolni chol aro bil on·anichi janggi chiripram-o dongenggiparang uamangna bi·chakchina tangenggiparangko mol·molaniko, ma·gipa mondolio see rakkiani aro skianirang bang·a itihas-rang donga. Indiba aganbewalo, janggi chiripramni janggiko me·mang ine agantaija.

P’lak manderangni me·mang ine agangipa gimikande me·mang chong·mot ong·ja. Basakobade maiba bolchem wa·chem an·tangari gam·akoba me·mang innaia, aro maiba ong·ronggija ong·anikoba me·mang ine agangipa me·mang-de ong·rongtokja.  [3]Indiba maiba uisokgijani ba kennanirang a·sel ong·engon, maikai norok-ni me·mang (evil ba demon) aro janggi chiripram-ni me·mang (souls from purgatory) ine ma·sina man·skagen? Ia sing·anina Fr. Vincent Lampert, (Exorcist, Indianapolis diocese-ni Indiana a·songni) indake talataniko daka, “Bi·chakaniko a·bachengon chu·gimik tom·tomani ong·ode, uan bi·chakaniko nangengipa janggi chiripramni janggi ong·a. Indiba diabol ong·ode, kenbegni a·selrang ba kamrang baribatroroskagen maina Isolo bi·anichi diabol a·rikalaniko man·a”. [If everything becomes silent when we begin praying, then it’s a soul in purgatory. If it’s evil, things will become more turbulent because a demon is being tormented by the prayer].

Fr. Patrick, (uni bimung chong·mot ong·ja), exorcist jean apsan diocese-oni ong·achim, ua indake agana, siani ja·mano an·chingni janggi salgio ba noroko ong·gen, indiba salgio ong·kugijagipa rongtalataniko nanggengkugipa janggirangba donga. Basakoba uandakgipa janggirang ia a·gilsakko badiaba biaprango re·wilwatkua. Anga bebera·a, uandakgipa janggirangkon mitamrang me·mang ine agana – bimang gri janggi maiba kamrangchi mandena mangmesokkua. Bang·a uandakgipa a·selrangko anga chagrongaha ine Father agana. Saoba una uandakgipa obostarango chagrongenga ine aganon, ua pangnan maidakgipa janggi uko uina jotton ka·chengrongaa ine Father agana.  Uandakgipa a·selara janggi chiripramo dongengipani a·selma ma galonako man·agipa jean Isolni bichal ka·aniko man·kugijagipama. Galonako man·gipa janggirangni gimin Father indake agana, “Norok gita dakgipa biap donga. Uarangni dakna man·gni aro man·gijani cholrangko, Isolsan uia. Anga bebera·a, uandakgipa galonako man·gipa janggirangko anga chagrongaha”. Uni aganani gitade, uarangni gimin toromni gita dingtangmancha skiani dongja, aro chanchirimna nangani ong·kuenga (there is no specific theology and it’s a controversial topic). Ua exorcist-ni kamko ka·enba, uni bi·ani aro chu·ongnikanide namgijagipa gisikko a·rikgalaninasan. Bang·a changon, jean name tarisoani gri siangahachim aro toromni bewalo kra·ao gopani ong·jachim, uandakgipa a·selrangko adita nokdangrango chagrongaha ine ua agana. Indakgipa a·selrang ong·anirang, janggirangna Isolo bi·chakaniko dakmano aro Missa Boli-o bi·chakanichi janggirang tom·tomanio ong·ronga inenba Father agana.

[4]Bang·a tangengiparang sianggimin janggirang baksa chagrongaha. Janggi chiripramo dongenggiparang jean rongtalataniko (sakna·aniko) man·engachim uandakgiparangni a·gilsako tanggengiparangna mangmesokani adita mesokanirang gnang. Rongtalgipa Faustina janggi chiripramo donggipa janggirangni uo bi·chakanina am·gipako chagronga. Rt. Faustina uni Diary-o chang 14 Janggi Chiripram-o donggengipa janggirangni gimin janapa. Ua sea: “Changsao anga guri gnanggipa wa·alraragipa biapo re·anggengachim, jeon duk man·enggipa janggirang bang·achim. Uamang an·tangtangna gisik nangbe·e bi·engachim, indiba dakchakani grichim; an·chingni bi·chakanisan uamangna dakchakani ong·a… Anga janggirangko maidakgipa uamangni saknabatgipa ine sing·achim. Uamangni saknabataniara Isol baksa ong·na sikbeani ine uamang damsan agachakaha” (Diary, 20).



References:

[1]  What are ghosts? Catholic Answers, Oct. 12, 2018 

[2]  (a) What are ghosts? Domestic-Church.Com. (b) Real but Dangerous:  Catholic Account of the 3 Kinds of Ghosts, ChurchPop, Oct. 27, 2017.

[3]   Two Exorcist weigh in on Ghosts and Haunted Houses, National Catholic Register, April 15, 2016.

[4]  (a) Souls in Need, Divine Mercy Library, The Divine Mercy. (b) Saint Faustina and the Suffering Souls, The Divine Mercy, Nov 8, 2013. (c) Saints talk about purgatory - St Faustina, timothyandtitus, April 10, 2011.


Thursday, 7 October 2021

Ma·chong de·jitani, de·teani aro de·wengwatani

Mitam ma·chongrang ma·chongtangko taljaeanba de·jita, de·brina aro de·wengwatanirangkoba nikna man·enga. Ia de·jitaniara, de·jitaoni dolsade ma·chongtangko talgijani ba jaja·ani aro mitamrangara de·jitmanchaani a·sel ong·aha ine nikna gita man·a. Uarangoni mitarangara: Ajong (A. Marak aro A. Sangma), Cheran (Ch. Sangma aro Ch. Momin), Dalbot (D. Sira aro D. Sangma), Dokongsi (D. Marak aro D. Momin), Gare (G. Marak aro G. Momin) – aganani gita G. Marak-sa bichong ine agana, Kama (K. Momin aro K. Marak), Megam (M. Sangma aro M. Momin), Mangsang (M. Sangma aro M. Marak) – aganani gita M. Sangma-sa bichong chong·mot, Maje (M. Sangma aro M. Marak), Watre (W. Sangma aro W. Momin), Ruga (R. Sangma aro R. Marak), Sko (S. Sangma aro S. Momin). Ia de·jitani aro de·gonggianiko de·srongode nambeachim, indiba iako de·srongani rokkomari neng·nikarang donggen. Uni gimin jekon de·jitaha uamangko ra·chakna nangaiaha aro mikkangchi de·jit gitalaniko champengskana altuskagen.

Bakdong aro ma·dong kimgipa-donggiparangba, an·tangtang ma·chong de·gitalgiparang donga. Uan dakade nama aro kra·anide ong·ja.

 

A·chik bewalo jika-sea kimani dongani:

A·chik ma·ambini dakba·a rikba·ani gitade, mahari apsanoni me·a aro me·chikko, ma·chong dingtanggenchimoba jika-jika-sea dongna on·ja aro kimna dongna beng·a. Niam gita ong·gija, mahari apsan jika-sea kimketchigipa jekai Sangma-Sangma, Marak-Marak, Momin-Momin, Areng-Areng aro Sira-Sira jik-se dongakode ong·nikjae, raken beng·a aro ki·ja ine agana. Ki·gija mahari ganda mahari, machong ganda machong mikcha ka·sagipako, jika-sea kimako, ma·a paa aro mahari ma·drang raken champenga, ingrima aro solgrima. Beng·ako manigija kimgiparangko bisongtangtang ineba ma·drang mahari chra depante dongjajok ine galchipa aro nigala. Mahari apsanko kimgipako (jekai Sangma Sangma skako ba Marak Marak skako) bakdong donga ine agana. Ma·chong apsan kimgipako (jekai Agitok Agitok skako ba Chambugong Chambugong skako kimgipako) ma·dong donga ine agana. Ia ma·dong jika-sea dongdragipakon agan-me·apao atte ska den·teka ineba agana. Ia bakdong aro ma·dong donganiko raken jegala aro nidikbea maina kra·aniba ong·ja.

Ia chasongo bakdong dongako jegalani aro ra·chakgijani komiengaha, aro bang·an rake champengjaha. Indiba da·ona kingkingan ma·dong dongakode ra·chakkuja aro ra·chakgija beng·angkuoan nambea. Ia bakdong aro ma·dong donggiparangan, adita ma·chongrangkode an·tangari ma·chong gitalrangkoba mingdrae aro de·dragiparang bang·engaha. Ia bakdong aro ma·dong donggiparangan, jatni nitobegipa jik-se ra·ani kimanikoba gima·atgiparang ong·a. Anga an·tangde Sangma Marak-ko ba Marak Sangma-ko mama ba mani ra·anikode kranikja.


Minggipin seanirang:

A·chik Ma·chongrang

Ma·chong de·jitani, de·teani aro de·wengwatani 

Ma·chongo oikor ba spelling jakkalani bidingo 

Joltangni ku∙bewalko ripingna (Standard A∙chik version)

An∙chi-ma∙a Channanirang: A∙chik ku∙o Ama-Appa channanirang

Ma·chongo oikor ba spelling jakkalani bidingo

Mitam ma·chongrangni oikor (ba spelling) seaniko ong·nikgijaniko janapna namnika. A·chik ku·sikni kattao, ku·rango aro sulrango mitam oikorrang bak dongja. Ua ma·chongo mamung sulo bak donggijagipako angade ong·nikja. Uni gimin adita angni ong·nikgijanirangkoba janapjolna namnikbea. Uarangara: Areng(h), h Areng-ni sulo bak dongja. Indiba gnang seangkuani ba ra·galanide, Areng(h) mahari ba ma·chongni namnikaniosa pangchaka; Gare(y), y Gare-ni sulo bak dongja; S(h)ira, Sira-sa ong·na kra·a maina A·chik katta-sulo sh ku·rangan dongja. Mitamrang Rangsha, aro Raksham  jeon dongna krajachim, uarangoba mitamrang sh gnang seenga.

Rongmut(h)u, Rongmutu-o dongna kraja maina A·chik ku·rango th sulan dongja. Dajel-ko z-ko rae Dazel ine de·gipaba ong·ja maina z-de A·chik ku·rangon dongja. Mongri-rangba i-ni palo y-ko seenga, y-de ong·nan kraja maina A·chik ku·o y-ni sulan dongja. Je manderangan ma·chongtang maharitangko official documents-rango F, Q, V, X, Y, Z oikorrangchi seahachim, uamangni dedrang su·drangoni sronge setaipil·aniko dakchina mol·molchapna nangnikbea. 


Minggipin seanirang:

A·chik Ma·chongrang

Ma·chong de·jitani, de·teani aro de·wengwatani 

Ma·chongo oikor ba spelling jakkalani bidingo 

Joltangni ku∙bewalko ripingna (Standard A∙chik version)

An∙chi-ma∙a Channanirang: A∙chik ku∙o Ama-Appa channanirang