A·chik ku·o Ama Appa channaniara
(An·chi nanggrikaniara), English ku·na batede rongsrangbata aro talen ma∙sibata
gita nika. Da∙ororo A∙chik chadambe skarang sako maidake okamna nanga, bang∙an uitokjaengaha
aro gimaangengaha, maina bang∙bataan ku∙tangchi ama-appa, ade-awang, ma∙jong-pajong, mama-mani aro gipin an∙chi
nanggrikanirangko ku∙tango jakkaltokbreja∙engaha. Ia segatanio an∙chi channanio, ming 37 agana-ra∙anio
pangchake talataha. Ia ma∙a-paa channanirangko, ka∙mao seanirangoniko hai
an∙ching jakkipna aro snamtaipil∙na, maidakode ku∙tang jrange teng∙angkugen.
1. Ama:
Bi∙sani ma∙gipa; okoni atchigipa bi·sani ma·gipatangko aganani aro okamani.
2. Baba / Appa:
Bi·sani pagipa; bi·sani pagipatangko okamani.
3. Ada / dada:
Soksanni dedrang, an∙tangna dal∙batgipa
me∙asako okamani; Ba·rimarangoni chonkalbatgiparangni an∙tangna skang
atchigipa, an∙tangna dal·batgipa me·asako
okamani; Ma·jontangni / pajongtangni depanteko jean an∙tangna dal∙batgipa uko okamani
(Da∙o chasong gitalode, jean ma·jongtang-pajongtangni aro ma·detang/adetang-awangtangni
depante, skang atchigipa an∙tangna dal·batgipa
me·asako ada okamaia; Indiba skang chasongode an∙tangna dal∙batoba ba chonbatoba,
ma∙jongtangni depantekosan ada ine okama.
4. Abi:
Soksanni dedrang, an∙tangna dal∙batgipa
me∙chikko okamani; Ba·rimarangoni chonkalbatgiparangni, skang atchigipa,
an∙tangna dal·batgipa me·chikko
okamani; Ma·jontangni demechikko okamani (Da∙o chasong gitalode, jean ma·jongtang-pajongtangni
aro ma·detang/adetang-awangtangni demechik, an·tangna skang atchigipa dal·batgipa
me·chikko okamaia; Skangode an∙tangna chonbatoba, ma∙jongtang-pajongtangni
demechikkode abi ine okama).
Mahari apsangijagipako,
mamung saloba ada ba abi okamna man∙ja. Ba·rima, iani ortoara
apsan ma·a aro paaoni (ba soksannoni) atchigipa bi·sarang ong∙a.
5. Ajong / angjong / jojong:
Ba·rimarangoni an·tangna ja∙man atchigipa
chonkalgipa me·asako okamani;
Ma·jontangni/pajongtangni depanteko okamani (Da∙o chasong gitalode, jean ma·jongtangni/pajongtangni
aro ma·detangni/adetangni/awangtangni depante, an·tangna chonbatgipa me·asako okamaia; skangode
ma∙detangni/awangtangni depantekode, an∙tangna bilsi dal∙batoba ajong ine okama); Ma·gipa aro pagipaba
an·tangni depantetangko ajong ine okama.
6. Anu / nono / nunu:
Ma·a paa apsannoni (soksanoni) atchigipa dedrangni an·tangna chonbatgipa me·chikko okamani ba
aganani; Ma·jontangni/pajongtangni demechikko okamani (Da∙o chasong gitalode,
jean ma·jongtangni/pajongtangni aro ma·detangni/adetangni/awangtangni demechik,
an·tangna chonbatgipa me·chikko
okamaia; Skangode an∙tangna bilsi dal∙batomangba ma∙ako channe, ma∙detang/awangtangni
demechikkode anu ine okama); Ma·gipa
aro pagipaba an·tangni demechikko anu ine
okama.
7. Mama / obite / ubite:
Jiktangni pagipako okamani; setangni
pagipako okamani.
8. Mama:
Abigipa / nogipani dedrang, ma∙gipani ba∙rimarangoni me∙asako okama; jiktangni
pagipako okamani; setangni pagipako okama; adatangni / jongtangni jikgipani
pagipako okama; bochitangni pagipako okama; gumetangni pagipako okama.
9. Mani:
Jiktangni ma·gipako okama; setangni ma·gipako okama; adatangni / jongtangni jikgipani
ma∙gipako okama; bochitangni
ma∙gipako okama; gumetangni ma∙gipako okama; pagipatangni nogipako ba abigipako okama.
10.
Sadu:
Abisako
kimgipa chawarirangni (ba abisani segiparangni) okamani/aganani ba changrikani.
11.
Namchik: Abitangni / nogipani demechikko okamani; Abitang / nogipa
nangatangni \ demechikko okamani; [Da∙ororo mitam jolrango, jonggipani jikkoba namchik ine aganenga, iade ong∙breja].
12.
Ang gri / Gritang: Me∙asa,
abitang ba notangni depanteko agana; Abitang nanga ba notang nangani depanteko
okama.
13.
Ma∙de / Ma∙di / Ade /Adi: Dedrang
ma∙gipatangni nogipako (/nogipa nangako) okamani.
14.
Awang: Degiparang ma∙gipani
nogipani segipako okamani; Dedrang ma∙detangni (ba adetangni) segipako okamani;
Dedrang pagipatangni jonggipako (ba jonggipa nangako) okamani; Ma∙gipani segipa
siani ja∙mano, ma∙gipani segipa gitalkoba awang
ine okama.
An∙ching A∙chik
okambewalo, skatang mama ba awang ra∙na okamna man∙ja. Anga changsa saksa
MLA-ko grongon, mahariko ma∙sichenggija uko mama
ine okamachim. Unon ua MLA angko ‘Na∙ara
maia mahri?’, ine angko sing∙aha. Anga aganchakaha, ‘Angade M. Sangma-ha’, innenba. Unon ua aganaha, ‘Indakode mama nangjawade, awang-sa nanggen’,
inenba. Bebean ua MLA-ni jikgipa Sangma
maharioni ong∙a aro uni jikgipa ang ma∙gipana bilsi komibata. Uni gimin ua
MLA-kode anga awang nanga aro mama-de nangja.
15.
Ma∙jong: Dedrang
ma∙gipatangni abigipako (ba ma∙gipatangni abi nangako) okamani.
16.
Pajong: Dedrang ma∙jongtangni
segipako okamani; Dedrang ma∙gipani abigipani segipako okamani; Pagipani
adagipako okamani.
17.
Chawari: Demechikni pagipa-ma·gipa,
demechiktangni segipako okamani; An∙tangni demechikni segipako okamani;
Demechik nangani segipako okama; Abigipa notangni (ba nogipa nangani) segipako
okamani.
18.
Neo / Niu / neotang / niutang:
Jiktangni ma∙gipako, jekon mani-ba nanga
uko okama; chawarigipa manitangko niu ine
okama-agana.
19.
Cheksari / Niu-Cheksari:Jikni
abigipa; jiktangni abi nanggipako okamani;
20.
Nokkrom: (demechikni pagipa ba
ma·gipa) demechiktangni segipako okamani indiba nokna donrikgipa demechikni
segipakosan mingronga (jatni dakronga gita nokni chonbatgipani segipako, indiba
je nokna donrikgipani segipakoan aganaia).
21.
Gume / Gumi: Abitangni
segipako (soksanni jonggipa ba nogipa abitangni segipako) okama; Je apsan
maharioni abitang dake nanggipani segipakoba okama.
22.
Boning / Buning:
Ba∙rimarangoni me∙asa, notangni (ba nogipa nangani) segipako okamani; Jiktangni
adagipako (ba jiktangni adagipa nangako) okamani.
23.
Jongsari: Jiktangni jonggipako (ba jiktangni jonggipa
nanggipako) okamani; Setangni jonggipako
(ba setangni jonggipa nanggipako) okamani.
24.
Nosari: Jiktangni nogipako (ba jiktangni nogipa nanggipako)
okamani; Setangni nogipako (ba setangni nogipa nanggipako) okamani.
Angni uisokanio
A∙chik ku∙o dingtangmancha jonggipani jikgipako okamani kata dongja. Jika-sea
kima ra∙ani bidingo obostani kri, jonggipani jikkode nosari-rang nangeskaea. Jonggipani jikgipa, setangni adagipakode gume inerang nangeaia, maina segipani
adatang ong∙e, adatangni jikgipade bang∙a changon una (me∙chikna) dal∙batronga.
25.
Bochi / Buchi:
Adatangni jikgipako okamani; An∙tangni adatang nanggipani jikgipako okamani.
26.
Atchu (jakra):
Dedrang, ma·tangni pagipako okama;
Ma∙gipatangni pagipako atchu innariba
okama.
27.
Atchu (jakasi):
Dedrang, patangni pagipako okama;
Pagipatangni pagipako atchu jakasi ine
agana.
28.
Ambi (jakra): Degiparang, ma·tangni ma·gipako okama; Ma∙gipatangni
ma∙gipako ambi innariba okama.
29.
Ambi (jakasi):
Degiparang, pagipani ma·gipako okama;
Pagipatangni ma∙gipako ambi jakasi ine
agana.
30.
Angsu: Detangni degipako okama (ba agana); Ma∙gipa ba pagipa
demechiktangni ba depantetangni deko okama.
31.
Mosa / Musa: Mahari
apsangijagipa, me∙asaska-me∙asako ra∙ani; Mahari dingtanggipa me∙asako okamani;
An∙tangming mahari apsangijagipa trutang me∙asako okama; me∙chik ba me∙asa an∙tangming mahari apsangijagipa me∙asako
okama; │ Jekai
sangma me∙asa / me∙chik, marak me∙asako okama;
tru apsan sakgni me∙asarang, jean mahari apsanja uamang mosa-sa ong∙a; mahari apsangipa me∙asarang mosa-sa ong∙na man∙ja; ma∙chong dingtanggenchimoba, mahari
apsannode mosa ra∙grikna man∙ja; jekai,
A. Sangma me∙asa ba me∙chik, T. Sangma
me∙asako mosa ra∙na man∙ja.
Tru
apsan, iani ortoara bilsi apsannggiparang ba chasong apsannanggiparang,
chasong apsangipa ba apsannanggipa manderang.
32.
Sari: Mahari dingtanggipa me∙chikko
okamani; An∙tangming mahari apsangijagipa trutang me∙chikko okama; me∙chik ba me∙asa an∙tangming mahari apsangijagipa
me∙chikko okama; │ Jekai sangma
me∙asa / me∙chik, marak me∙chikko okama; tru apsan sakgni me∙chikrang, jean
mahari apsanja uamang sari-sa ong∙a;
mahari apsangipa me∙chikrang sari-sa ong∙na
man∙ja; ma∙chong dingtanggenchimoba, mahari apsannode sari ra∙grikna man∙ja; jekai, Ch
Marak me∙chik ba me∙asa, M. Marak me∙chikko sari ra∙na man∙ja.
Sari
aro
musa/mosa, ia channani-ra∙ani
apsangrikangaia. Mahari apsanko mamung saloba musa ba sari ine ra∙ja.
33.
Chame: Me∙asa mahari
apsangijagipa me∙chikko, jekon jik dongna ki∙a, jekon sariba nangachim uko
agana; Me∙chik mahari apsangijagipa me∙asako, jekon se dongna ki∙a, jekon
mosaba nangachim uko agana; Me∙asa, mamatang ba manitangni demechikko chame ba sari nanga; Me∙chik, mamatang
ba manitangni depanteko chame ba mosa nanga.
│
Jekai, me∙asa an∙tangming mahari apsangipa me∙chikko mamung saloba sari ra∙na man∙ja │
Mesokna, Ch Marak me∙asa, Ch Marak
me∙chikko chame ra∙na man∙ja; Ch Marak me∙chik, K. Marak me∙asako chame ra∙na
man∙ja │
Sari / mosa / chame, ia minggittam apsangrikanga.
34.
Jik / Jikgipa: An∙tangni
kimgipa-donggipa me∙chikko okama ba ra∙a. [Am∙beng bewalo-de, jonggipani
jikgipakoba jik ine de∙paarean
mingaria].
35.
Se / Segipa: An∙tangni
kimgipa-donggipa me∙asako okama ba ra∙a.
36.
Chra / Chra-depante:
Jikni mamagipa; jiktangni mamagipako okamani; jikni nokdangna aro jikni
ma∙drangna gamchatgipa ong∙a, maiba kam a∙sel gro ong∙o bil man∙gipa.
37.
De / Degipa: An∙tangni
bi∙sako okama-agana; An∙tangni me∙asa bi∙sako depante minga; An∙tangni me∙chik bi∙sako demechik minga; Adagipa ba jonggipani bi∙sakoba angde nanga ba de nanga ine agana.
Dedrango
bakrang
donga. Uarangara:
i)
Dejakra:
Skanggipa ba∙gipa bi∙sa; Sa∙tipko ochenggipa bi∙sa.
ii)
Dekimbal:
Bijangchio ba bijangchi dakangao ba∙gipa bi∙sa.
iii)
Sa∙chon:
Bon∙kamgipa ba∙gipa bi∙sa.
iv)
Jonja:
Sa∙tipsannoni
apsan atchigipa dedrang. Jonjako dechap ineba
agana.
v)
Deburing:
Segipa asoloni ong∙gija atchigipa bi∙sa, jean me∙chikni gipin me∙asa baksa
denggu dake ba∙gipa.
vi)
Depatchi:
Nomil segipa kimkugijagipani, segipa kimna skang je me∙asaoniko bi∙sa ba∙a.
Ia chasongo,
poraia skia donggiparangan, mongsongbate hostel-o, ba town ba city-o
donggiparang, an∙tangna dal∙batgiparangko mande
ra∙ani chin innenba mahari gipinkoba ada
ba abi ine okamrongenga. Ia
indake okamaniara ong∙ja aro kraja. Waiwai! Iako jeanina na∙ade angko ka∙o nangbaengane…
hehehe… jeba ong∙bo mahari gipinko mande ra∙ani kattarangba donga aro mahari
apsanko mande ra∙ani kattarangba dingtang donga. Haida saoba aganaba donga,
‘Hetchala, ia chasong gitalode ong∙aria maia manko rakkinara. Mahari gipinko
ada ba abi okamnara kra∙ariaba’, innenba. Uandake okamna kragenchimode, mingsako
janapna namniksara: “Badiaba chasongo, mande ra∙ani chin gita pagipatangko mosa ra∙o kranikgenma?” Bebean mitamrang
chasongni kri dingtanga, indiba mitamrangde chasongantian dingtangna man∙ja.
Skang chasongonian rong gitchakko gitchak
minga, ia chasongo rong gitchakko
tangsek mingoara kranikgenma? Sakprakni aganchakanian ‘Krajawa’ ong∙gen. Ia seaniara skatang ong∙gija okamaniko chonnikna
mangsonge ong∙ja indiba jattangna ka∙saeanba ku∙bewalko tangkame ripinganinasa.
Ama-Appa
channanirangoba maidake atchu ambirang mingbaaha, uko ripinganian jatni mikkim
rasong aro ku∙sikko tangkame rakkiangani ong∙a. Ia okambewalan jatni nokdangni
ku∙bewal ong∙a. Nokdangni ku∙bewalko gimaatode, gamchatgipa jattangni gamjinko
gimaatanian ong∙a. Gonggiangenggipa bewalko hai an∙ching damsan ja∙ku de∙enba
dimbrengataina. An∙ching sakprakni jakoan.
Aldubate ma∙sidapna gita FlowChart-rangko niangpa∙bo.
Sesretani aro
talatsretani donggenchimode namdapatanina agandapaniko katchae rimchaksoa.





