Popular Posts

Thursday, 20 February 2020

An∙chi-ma∙a Channanirang: A∙chik ku∙o Ama-Appa channanirang


A·chik ku·o Ama Appa channaniara (An·chi nanggrikaniara), English ku·na batede rongsrangbata aro talen ma∙sibata gita nika. Da∙ororo A∙chik chadambe skarang sako maidake okamna nanga, bang∙an uitokjaengaha aro gimaangengaha, maina bang∙bataan ku∙tangchi ama-appa, ade-awang, ma∙jong-pajong, mama-mani aro gipin an∙chi nanggrikanirangko ku∙tango jakkaltokbreja∙engaha. Ia segatanio an∙chi channanio, ming 37 agana-ra∙anio pangchake talataha. Ia ma∙a-paa channanirangko, ka∙mao seanirangoniko hai an∙ching jakkipna aro snamtaipil∙na, maidakode ku∙tang jrange teng∙angkugen.

  1.     Ama: Bi∙sani ma∙gipa; okoni atchigipa bi·sani ma·gipatangko aganani aro okamani.
  2.     Baba / Appa: Bi·sani pagipa; bi·sani pagipatangko okamani.

 3.     Ada / dada: Soksanni dedrang, an∙tangna dal∙batgipa me∙asako okamani; Ba·rimarangoni chonkalbatgiparangni an∙tangna skang atchigipa, an∙tangna dal·batgipa me·asako okamani; Ma·jontangni / pajongtangni depanteko jean an∙tangna dal∙batgipa uko okamani (Da∙o chasong gitalode, jean ma·jongtang-pajongtangni aro ma·detang/adetang-awangtangni depante, skang atchigipa an∙tangna dal·batgipa me·asako ada okamaia; Indiba skang chasongode an∙tangna dal∙batoba ba chonbatoba, ma∙jongtangni depantekosan ada ine okama.

  4.     Abi: Soksanni dedrang, an∙tangna dal∙batgipa me∙chikko okamani; Ba·rimarangoni chonkalbatgiparangni, skang atchigipa, an∙tangna dal·batgipa me·chikko okamani; Ma·jontangni demechikko okamani (Da∙o chasong gitalode, jean ma·jongtang-pajongtangni aro ma·detang/adetang-awangtangni demechik, an·tangna skang atchigipa dal·batgipa me·chikko okamaia; Skangode an∙tangna chonbatoba, ma∙jongtang-pajongtangni demechikkode abi ine okama).
Mahari apsangijagipako, mamung saloba ada ba abi okamna man∙ja. Ba·rima, iani ortoara apsan ma·a aro paaoni (ba soksannoni) atchigipa bi·sarang ong∙a.

  5.     Ajong / angjong / jojong: Ba·rimarangoni an·tangna ja∙man atchigipa chonkalgipa me·asako okamani; Ma·jontangni/pajongtangni depanteko okamani (Da∙o chasong gitalode, jean ma·jongtangni/pajongtangni aro ma·detangni/adetangni/awangtangni depante, an·tangna chonbatgipa me·asako okamaia; skangode ma∙detangni/awangtangni depantekode, an∙tangna bilsi dal∙batoba ajong ine okama); Ma·gipa aro pagipaba an·tangni depantetangko ajong ine okama.

  6.     Anu / nono / nunu: Ma·a paa apsannoni (soksanoni) atchigipa dedrangni an·tangna chonbatgipa me·chikko okamani ba aganani; Ma·jontangni/pajongtangni demechikko okamani (Da∙o chasong gitalode, jean ma·jongtangni/pajongtangni aro ma·detangni/adetangni/awangtangni demechik, an·tangna chonbatgipa me·chikko okamaia; Skangode an∙tangna bilsi dal∙batomangba ma∙ako channe, ma∙detang/awangtangni demechikkode anu ine okama); Ma·gipa aro pagipaba an·tangni demechikko anu ine okama.

  7.     Mama / obite / ubite: Jiktangni pagipako okamani;  setangni pagipako okamani.
 8.     Mama: Abigipa / nogipani dedrang, ma∙gipani ba∙rimarangoni me∙asako okama; jiktangni pagipako okamani; setangni pagipako okama; adatangni / jongtangni jikgipani pagipako okama; bochitangni pagipako okama; gumetangni pagipako okama.

 9.     Mani: Jiktangni ma·gipako okama; setangni ma·gipako okama; adatangni / jongtangni jikgipani ma∙gipako okama; bochitangni ma∙gipako okama; gumetangni ma∙gipako okama; pagipatangni nogipako ba abigipako okama.

 10.                        Sadu: Abisako kimgipa chawarirangni (ba abisani segiparangni) okamani/aganani ba changrikani.
 11.                         Namchik: Abitangni / nogipani demechikko okamani; Abitang / nogipa nangatangni \ demechikko okamani; [Da∙ororo mitam jolrango, jonggipani jikkoba namchik ine aganenga, iade ong∙breja].

 12.                         Ang gri / Gritang: Me∙asa, abitang ba notangni depanteko agana; Abitang nanga ba notang nangani depanteko okama.
 13.                         Ma∙de / Ma∙di / Ade /Adi: Dedrang ma∙gipatangni nogipako (/nogipa nangako) okamani.

 14.                         Awang: Degiparang ma∙gipani nogipani segipako okamani; Dedrang ma∙detangni (ba adetangni) segipako okamani; Dedrang pagipatangni jonggipako (ba jonggipa nangako) okamani; Ma∙gipani segipa siani ja∙mano, ma∙gipani segipa gitalkoba awang ine okama.
An∙ching A∙chik okambewalo, skatang mama ba awang ra∙na okamna man∙ja. Anga changsa saksa MLA-ko grongon, mahariko ma∙sichenggija uko mama ine okamachim. Unon ua MLA angko ‘Na∙ara maia mahri?’, ine angko sing∙aha. Anga aganchakaha, ‘Angade M. Sangma-ha’, innenba. Unon ua aganaha, ‘Indakode mama nangjawade, awang-sa nanggen’, inenba. Bebean ua MLA-ni jikgipa Sangma maharioni ong∙a aro uni jikgipa ang ma∙gipana bilsi komibata. Uni gimin ua MLA-kode anga awang nanga aro mama-de nangja.

  15.                         Ma∙jong: Dedrang ma∙gipatangni abigipako (ba ma∙gipatangni abi nangako) okamani.
 16.                         Pajong: Dedrang ma∙jongtangni segipako okamani; Dedrang ma∙gipani abigipani segipako okamani; Pagipani adagipako okamani.

 17.                         Chawari: Demechikni pagipa-ma·gipa, demechiktangni segipako okamani; An∙tangni demechikni segipako okamani; Demechik nangani segipako okama; Abigipa notangni (ba nogipa nangani) segipako okamani.

 18.                         Neo / Niu / neotang / niutang: Jiktangni ma∙gipako, jekon mani-ba nanga uko okama; chawarigipa manitangko niu ine okama-agana.
 19.                         Cheksari / Niu-Cheksari:Jikni abigipa; jiktangni abi nanggipako okamani;

  20.                         Nokkrom: (demechikni pagipa ba ma·gipa) demechiktangni segipako okamani indiba nokna donrikgipa demechikni segipakosan mingronga (jatni dakronga gita nokni chonbatgipani segipako, indiba je nokna donrikgipani segipakoan aganaia).

  21.                         Gume / Gumi: Abitangni segipako (soksanni jonggipa ba nogipa abitangni segipako) okama; Je apsan maharioni abitang dake nanggipani segipakoba okama.
  22.                         Boning / Buning: Ba∙rimarangoni me∙asa, notangni (ba nogipa nangani) segipako okamani; Jiktangni adagipako (ba jiktangni adagipa nangako) okamani.

  23.                         Jongsari: Jiktangni jonggipako (ba jiktangni jonggipa nanggipako) okamani; Setangni jonggipako (ba setangni jonggipa nanggipako) okamani.

  24.                         Nosari: Jiktangni nogipako (ba jiktangni nogipa nanggipako) okamani; Setangni nogipako (ba setangni nogipa nanggipako) okamani.
Angni uisokanio A∙chik ku∙o dingtangmancha jonggipani jikgipako okamani kata dongja. Jika-sea kima ra∙ani bidingo obostani kri, jonggipani jikkode nosari-rang nangeskaea. Jonggipani jikgipa, setangni adagipakode gume inerang nangeaia, maina segipani adatang ong∙e, adatangni jikgipade bang∙a changon una (me∙chikna) dal∙batronga.

  25.                         Bochi / Buchi: Adatangni jikgipako okamani; An∙tangni adatang nanggipani jikgipako okamani.
  26.                         Atchu (jakra): Dedrang, ma·tangni pagipako okama; Ma∙gipatangni pagipako atchu innariba okama.
  27.                         Atchu (jakasi): Dedrang, patangni pagipako okama; Pagipatangni pagipako atchu jakasi ine agana.

  28.                         Ambi (jakra): Degiparang, ma·tangni ma·gipako okama; Ma∙gipatangni ma∙gipako ambi innariba okama.
  29.                         Ambi (jakasi): Degiparang, pagipani ma·gipako okama; Pagipatangni ma∙gipako ambi jakasi ine agana.
  30.                         Angsu: Detangni degipako okama (ba agana); Ma∙gipa ba pagipa demechiktangni ba depantetangni deko okama.

  31.                         Mosa / Musa: Mahari apsangijagipa, me∙asaska-me∙asako ra∙ani; Mahari dingtanggipa me∙asako okamani; An∙tangming mahari apsangijagipa trutang me∙asako okama; me∙chik ba me∙asa an∙tangming mahari apsangijagipa me∙asako okama; Jekai sangma me∙asa / me∙chik, marak me∙asako okama; tru apsan sakgni me∙asarang, jean mahari apsanja uamang mosa-sa ong∙a; mahari apsangipa me∙asarang mosa-sa ong∙na man∙ja; ma∙chong dingtanggenchimoba, mahari apsannode mosa ra∙grikna man∙ja; jekai, A. Sangma me∙asa ba me∙chik, T. Sangma me∙asako mosa ra∙na man∙ja.
 Tru apsan, iani ortoara bilsi apsannggiparang ba chasong apsannanggiparang, chasong apsangipa ba apsannanggipa manderang.

  32.                         Sari: Mahari dingtanggipa me∙chikko okamani; An∙tangming mahari apsangijagipa trutang me∙chikko okama; me∙chik ba me∙asa an∙tangming mahari apsangijagipa me∙chikko okama; Jekai sangma me∙asa / me∙chik, marak me∙chikko okama; tru apsan sakgni me∙chikrang, jean mahari apsanja uamang sari-sa ong∙a; mahari apsangipa me∙chikrang sari-sa ong∙na man∙ja; ma∙chong dingtanggenchimoba, mahari apsannode sari ra∙grikna man∙ja; jekai, Ch Marak me∙chik ba me∙asa, M. Marak me∙chikko sari ra∙na man∙ja.
Sari aro musa/mosa, ia channani-ra∙ani apsangrikangaia. Mahari apsanko mamung saloba musa ba sari ine ra∙ja.

  33.                         Chame: Me∙asa mahari apsangijagipa me∙chikko, jekon jik dongna ki∙a, jekon sariba nangachim uko agana; Me∙chik mahari apsangijagipa me∙asako, jekon se dongna ki∙a, jekon mosaba nangachim uko agana; Me∙asa, mamatang ba manitangni demechikko chame ba sari nanga; Me∙chik, mamatang ba manitangni depanteko chame ba mosa nanga. Jekai, me∙asa an∙tangming mahari apsangipa me∙chikko mamung saloba sari ra∙na man∙ja Mesokna, Ch Marak me∙asa, Ch Marak me∙chikko chame ra∙na man∙ja; Ch Marak me∙chik, K. Marak me∙asako chame ra∙na man∙ja Sari / mosa / chame, ia minggittam apsangrikanga.

  34.                         Jik / Jikgipa: An∙tangni kimgipa-donggipa me∙chikko okama ba ra∙a. [Am∙beng bewalo-de, jonggipani jikgipakoba jik ine de∙paarean mingaria].
  35.                         Se / Segipa: An∙tangni kimgipa-donggipa me∙asako okama ba ra∙a.
  36.                         Chra / Chra-depante: Jikni mamagipa; jiktangni mamagipako okamani; jikni nokdangna aro jikni ma∙drangna gamchatgipa ong∙a, maiba kam a∙sel gro ong∙o bil man∙gipa.

  37.                         De / Degipa: An∙tangni bi∙sako okama-agana; An∙tangni me∙asa bi∙sako depante minga; An∙tangni me∙chik bi∙sako demechik minga; Adagipa ba jonggipani bi∙sakoba angde nanga ba de nanga ine agana.
Dedrango bakrang donga. Uarangara:
i)                   Dejakra: Skanggipa ba∙gipa bi∙sa; Sa∙tipko ochenggipa bi∙sa.
ii)                Dekimbal: Bijangchio ba bijangchi dakangao ba∙gipa bi∙sa.
iii)              Sa∙chon: Bon∙kamgipa ba∙gipa bi∙sa.
iv)              Jonja: Sa∙tipsannoni apsan atchigipa dedrang. Jonjako dechap ineba agana.
v)                Deburing: Segipa asoloni ong∙gija atchigipa bi∙sa, jean me∙chikni gipin me∙asa baksa denggu dake ba∙gipa.
vi)              Depatchi: Nomil segipa kimkugijagipani, segipa kimna skang je me∙asaoniko bi∙sa ba∙a.
Ia chasongo, poraia skia donggiparangan, mongsongbate hostel-o, ba town ba city-o donggiparang, an∙tangna dal∙batgiparangko mande ra∙ani chin innenba mahari gipinkoba ada ba abi ine okamrongenga. Ia indake okamaniara ong∙ja aro kraja. Waiwai! Iako jeanina na∙ade angko ka∙o nangbaengane… hehehe… jeba ong∙bo mahari gipinko mande ra∙ani kattarangba donga aro mahari apsanko mande ra∙ani kattarangba dingtang donga. Haida saoba aganaba donga, ‘Hetchala, ia chasong gitalode ong∙aria maia manko rakkinara. Mahari gipinko ada ba abi okamnara kra∙ariaba’, innenba. Uandake okamna kragenchimode, mingsako janapna namniksara: “Badiaba chasongo, mande ra∙ani chin gita pagipatangko mosa ra∙o kranikgenma?” Bebean mitamrang chasongni kri dingtanga, indiba mitamrangde chasongantian dingtangna man∙ja. Skang chasongonian rong gitchakko gitchak minga, ia chasongo rong gitchakko tangsek mingoara kranikgenma? Sakprakni aganchakanian ‘Krajawa’ ong∙gen. Ia seaniara skatang ong∙gija okamaniko chonnikna mangsonge ong∙ja indiba jattangna ka∙saeanba ku∙bewalko tangkame ripinganinasa.
Ama-Appa channanirangoba maidake atchu ambirang mingbaaha, uko ripinganian jatni mikkim rasong aro ku∙sikko tangkame rakkiangani ong∙a. Ia okambewalan jatni nokdangni ku∙bewal ong∙a. Nokdangni ku∙bewalko gimaatode, gamchatgipa jattangni gamjinko gimaatanian ong∙a. Gonggiangenggipa bewalko hai an∙ching damsan ja∙ku de∙enba dimbrengataina. An∙ching sakprakni jakoan. 
Aldubate masidapna gita FlowChart-rangko niangpabo.
Fig.1- MainChart

Fig.2-Chart2

Fig.3-Chart3

Fig.4-Chart4

Fig.5-Chart5

Fig.6-Chart6


Sesretani aro talatsretani donggenchimode namdapatanina agandapaniko katchae rimchaksoa.

Monday, 10 February 2020

Mikkimko ripingani


Hyphen-ko A·chik katta dongtelgijagipao jakkalchapanina ku·mongdimani:

    A·chik ku·o dongtelgijagipa kattarango English kattako jakkalna aro jakkalchapna nangtelgiparango, mongsongbate possesive determiner, possesive pronoun, prepositions ba uandakgiparangko English katta baksa sechapanio (mongsongbate officially seanirango) hyphen-ko jakkalchaposa nitobate aro krabate su·utbatnika aro gun gnangnika.
     Space on·o aro hyphen-gri sechapbo kra·ean nikja. Hyphen-chi dingtangate seosa banoni katta ama ong·baa, ortorangko altubate uiningata. Bimung baksa jakkalanioba hyphen-ko on·osa rongsrangbate aro nambate nika.

Mesokani:
1. Chief Guest-ni aganani (rongsrangja→ guest ni, guestni)
2. Secretary-na on·bo (rongsrangja→ Secretary na, secretaryna)
3. Sobha-chi re·anga; Parish-chi nappakba·a; Office-china re·kuna (rongsrangja→
sobhachi, parishchi, officechina / office china)
4. Election-ni gimin jegrika; Election-na nokchina re·anga; Election-ko gamchatnikja; Election-oan togia; election-ba gamchata (rongsrangja→ Electionni / election ni, electionna / election na, electionko / election ko, electionoan / election oan, electionba / election ba)
5. Ramke-ni song; Ramke-ko okamata; Ramke-na on·bo; Ramke-ba sokbajok (rongsrangja→ Ramkeni, Ramkeko, Ramkena, Ramkeba)
6. Nokma association-ni tik ka·gimin; Nokma association-ko a·bachengaha (rongsrangja→ associationni, associationko)
7. Village Committee-o pangchake; Village Committee-na pakwataha; Village Committee-ko matnangaha; Village Committee-ni saksa jaksrambee dakchakaha; Village Committee-oan bil donga (rongsrangja→ Committeeo /Committee o, Committeena / Committee na, Committeeko / Commitee ko, Comitteeoan / Committee oan)

-----------------------------------------------------
      Apostrophe, full stop, comma-rangko  raka-ni chin dake jakkalanio,  quote ka·anio seanio, chanchianiko ba phrase-ko seanio pangchake warachakani. Bullet Operator-an rakani chinna krabata. Officially seanirango, websites-rango seanio, YouTube git lyrics-rangko aro video-rango text-rangko seanirango aro ma·manti officially seanirango asol raka chinko jakkalosa jatni mikkimo rasong chaaniko aro ka·saaniko kamchi ripinganiko mesoka.

Mesokani:
Na·a an·tango ka·donge ja·ku de·bo
Single apostrope: ‘Na’a an’tango ka’donge ja’ku de’bo’
Full stop: ‘Na.a an.tango ka.donge ja.ku de.bo’
Comma: ‘Na,a an,tango ka,donge ja,ku de,bo’ 

Omed okamata, ‘nang·ko’ inesa.
Single postrophe: Omed okamata, ‘nang’ko’ inesa.
Full Stop: Omed okamata, ‘nang.ko’ inesa.
Comma: Omed okamata, ‘nang,ko’ inesa.
     Single apostrophe, full stop, comma aro minggipin chinrangko raka chin dake jakkalo nitogijaniko kosako mesokgiminoniko nikna man·a.

Chanchiatangkosa oprakpa·atenga. Baseanide jatosa. An·tangde gun gnange rongsrangbatako namnikbata.